به گزارش تجارت نیوز، در دنیای امروز، که فناوری در هر گوشه‌ای از زندگی ما حضور دارد، حجم زباله‌های الکترونیکی به شکل نگران‌کننده‌ای رو به افزایش است. این زباله‌ها شامل میلیون‌ها دستگاه از کارافتاده (از تلفن همراه و لپ‌تاپ گرفته تا یخچال و پنل خورشیدی) هستند که اغلب بدون بازیافت مناسب دفن یا سوزانده می‌شوند.
اکنون، گزارش تازه‌ای از کنسرسیوم FutuRaM که با حمایت مالی اتحادیه اروپا تهیه شده، نشان می‌دهد در دل همین زباله‌ها، گنجی پنهان از مواد با ارزش نهفته است؛ موادی که می‌توانند ستون فقرات آینده‌ی دیجیتال و سبز اروپا را تشکیل دهند.
معدن فراموش‌شده در قلب اروپا
بر اساس این تحلیل، معدن زباله‌های الکترونیکی در اروپا سالانه حاوی بیش از یک میلیون تن مواد اولیه حیاتی (Critical Raw Materials – CRM) است. این حجم عظیم از مواد قابل بازیافت می‌تواند منبعی غنی برای صنایع فناوری‌های سبز، زیرساخت‌های دیجیتال و حتی بخش دفاعی اروپا باشد.
گزارش در روز جهانی زباله‌های الکترونیکی (۱۴ اکتبر) منتشر شده و جامع‌ترین داده‌های موجود درباره‌ی چرخه‌ی عمر تجهیزات الکترونیکی و الکتریکی از مرحله فروش تا پایان عمر مفید را در منطقه EU27+4 (شامل اتحادیه اروپا، بریتانیا، سوئیس، ایسلند و نروژ) ارائه می‌دهد.
وابستگی خطرناک و ضرورت تغییر نگرش
به گفته‌ی جسیکا روسوال، کمیسر محیط‌زیست و اقتصاد چرخشی اتحادیه اروپا، قاره‌ی سبز برای بیش از ۹۰ درصد از مواد اولیه حیاتی خود به کشورهای غیراروپایی وابسته است.
با این حال، اروپا در حال حاضر تنها حدود ۱ درصد از این مواد را از طریق بازیافت تأمین می‌کند. رقمی بسیار پایین که نشان‌دهنده‌ی ضعف در زنجیره‌ی تأمین داخلی است.
روسوال هشدار داد: «اختلالات جهانی، از جنگ‌ها تا محدودیت‌های صادراتی، آسیب‌پذیری اروپا را آشکار کرده است. بازیافت، نه فقط یک ضرورت زیست‌محیطی بلکه یک استراتژی ژئوپلیتیکی برای تاب‌آوری قاره است.»
کوهی از زباله‌های ارزشمند
تنها در سال ۲۰۲۲، اروپا ۱۰.۷ میلیون تن زباله الکترونیکی تولید کرده است. معادل ۲۰ کیلوگرم برای هر شهروند اروپایی. از این مقدار، حدود ۵۴ درصد به‌طور رسمی و استاندارد مدیریت شد، اما ۴۶ درصد دیگر، یعنی ۵ میلیون تن، سر از مسیرهای غیرقانونی یا غیرمنطبق درآوردند؛ از جمله محل‌های دفن، سوزاندن یا ضایعات فلزی مخلوط.
این روند منجر به از دست رفتن بخش بزرگی از مواد باارزش شده است.
از زباله‌هایی که به‌درستی فرآوری شدند، حدود ۴۰۰ هزار تن مواد حیاتی (CRM) بازیابی شد؛ شامل:
- ۱۶۲ هزار تن مس
- ۲۰۷ هزار تن آلومینیوم
- ۱۲ هزار تن سیلیکون
- ۱ هزار تن تنگستن و ۲ تن پالادیوم
پیش‌بینی آینده: افزایش چشمگیر زباله و فرصت‌های جدید
طبق پیش‌بینی این گزارش، حجم کل زباله‌های تجهیزات الکتریکی و الکترونیکی (WEEE) تا سال ۲۰۵۰ می‌تواند سالانه به بین ۱۲.۵ تا ۱۹ میلیون تن برسد.
در همین بازه، حجم مواد حیاتی قابل بازیافت (CRM) نیز افزایش یافته و به ۱.۲ تا ۱.۹ میلیون تن در سال خواهد رسید.
انتظار می‌رود نرخ بازیابی این مواد تا سال ۲۰۵۰ به بیش از ۱.۵ میلیون تن در سال برسد. عددی که می‌تواند بخش مهمی از نیاز اروپا به منابع خام را تأمین کند.
پاسکال لروی، مدیرکل انجمن تجهیزات الکترونیکی ضایعاتی (WEEE Forum) در بروکسل، در این باره گفت: «تمدن مدرن بدون مواد اولیه حیاتی قابل تصور نیست. بدون این عناصر، تولید باتری‌ها، توربین‌های بادی، تراشه‌های الکترونیکی و کابل‌های انرژی ممکن نخواهد بود.»
او تأکید کرد که با استخراج این مواد از زباله‌های الکترونیکی به جای زمین، اروپا می‌تواند زنجیره‌ی تأمین دایره‌ای و بومی خود را بسازد، در برابر شوک‌های جهانی مقاوم‌تر شود و منابع آینده‌اش را در کنترل خود نگه دارد.
پنل‌های خورشیدی، پیشتاز زباله‌های آینده
بر اساس یافته‌های FutuRaM، بیشترین رشد در میان انواع زباله‌های الکترونیکی تا سال ۲۰۵۰ به پنل‌های فتوولتائیک (خورشیدی) تعلق خواهد داشت.
حجم زباله‌های این بخش از ۱۵۰ هزار تن در سال ۲۰۲۲ به ۲.۲ میلیون تن در سال ۲۰۵۰ افزایش خواهد یافت — رشدی بیش از ۱۴ برابری.
این روند، ضرورت توسعه‌ی فناوری‌های پیشرفته بازیافت برای بازیابی موادی مانند سیلیکون، نقره و فلزات نادر را پررنگ‌تر می‌کند.
علاوه بر آن، تجهیزات بزرگ خانگی مانند ماشین لباسشویی و وسایل کوچک‌تر الکترونیکی نیز در دهه‌های آینده رشد قابل‌توجهی در تولید زباله خواهند داشت.
راهبرد پنج‌گانه اروپا برای بازیافت سبز
اتحادیه اروپا برای مقابله با این چالش و تبدیل آن به فرصت، استراتژی پنج‌جانبه‌ای طراحی کرده است که شامل محورهای زیر است:
- افزایش نرخ جمع‌آوری زباله‌های الکترونیکی از طریق شبکه‌های رسمی و پایدار؛
- طراحی محصولات قابل جداسازی برای تسهیل فرآیند بازیافت؛
- تمرکز بر استخراج مواد از غنی‌ترین قطعات الکترونیکی؛
- گسترش ظرفیت‌های پیشرفته بازیافت صنعتی در سراسر اروپا؛
- ایجاد مشوق‌های مالی هماهنگ با اهداف زیست‌محیطی و بازیافتی.
به گفته‌ی کیس بالده، پژوهشگر ارشد سازمان UNITAR SCYCLE، زباله‌های الکترونیکی اروپا زباله نیستند؛ بلکه منبعی چند میلیارد یورویی هستند که تنها منتظر آزاد شدن‌اند. هر دستگاهی که تعمیر یا بازیافت می‌کنیم، اقتصاد ما را قوی‌تر و وابستگی‌مان را کمتر می‌کند و هم‌زمان فرصت‌های شغلی جدیدی می‌آفریند.
گزارش FutuRaM بار دیگر یادآور می‌شود که زباله‌های الکترونیکی نه تهدید، بلکه فرصتی بزرگ برای اقتصاد و محیط زیست اروپا هستند. با وجود تولید بیش از ۱۰ میلیون تن زباله الکترونیکی در سال، قاره‌ی سبز می‌تواند با مدیریت درست و فناوری‌های نوین، به بازیافت سالانه‌ی بیش از یک میلیون تن مواد حیاتی دست یابد.
این رویکرد، علاوه بر کاهش وابستگی به منابع خارجی، می‌تواند پایه‌گذار اقتصاد چرخشی اروپا و عامل تقویت استقلال صنعتی و زیست‌محیطی قاره در دهه‌های آینده باشد.
اروپا اکنون در نقطه‌ای کلیدی قرار دارد؛ جایی که هر گوشی قدیمی، هر رایانه‌ی ازکارافتاده و هر پنل خورشیدی مستعمل، می‌تواند نه زباله، بلکه طلای دیجیتال آینده باشد.
