به گزارش تجارت نیوز، در بخش نخست سلسله یادداشت‌های اختصاصی امین شجاعی، تحلیلگر ارشد بازار سرمایه، وضعیت حاکمیت شرکتی در ایران مورد بررسی قرار گرفت. که با عنوان «حاکمیت شرکتی در ایران؛ چالش‌ها و راهکارها برای همگامی با استانداردهای جهانی» قابل مطالعه است.
شجاعی در بخش دوم مقایسه بازار سرمایه ایران و کشورهای توسعه‌یافته، زیرساخت‌های فناوری در بازار سهام ایران و کشورهای توسعه‌یافته را مورد بررسی و مقایسه قرار داده است که در ادامه می‌خوانید.
فاصله قابل توجه میان زیرساخت‌های فناوری بازار سرمایه ایران و بورس‌های پیشرفته جهانی
بازارهای مالی پیشرفته با تکیه بر زیرساخت‌های فناوری قدرتمند، سرعت، شفافیت و کارایی بالایی را در انجام معاملات ارائه می‌دهند. در این میان، بازار سهام ایران طی سال‌های اخیر تلاش کرده است با به‌روزرسانی سیستم‌های معاملاتی و ارتقای بسترهای فناوری، گام‌هایی در جهت توسعه بردارد. با این حال، همچنان فاصله قابل‌توجهی بین زیرساخت‌های فناوری بازار سرمایه ایران و بورس‌های پیشرفته جهانی وجود دارد.
این شکاف فناوری، بر جنبه‌های مختلفی از جمله سرعت پردازش سفارش‌ها، تنوع ابزارهای معاملاتی، امنیت سایبری و توسعه بازار مشتقات تأثیر گذاشته است. در حالی که بورس‌های توسعه‌یافته از الگوریتم‌های معاملاتی پیشرفته، سیستم‌های پردازش با تأخیر کم و فناوری‌های نوینی مانند بلاکچین بهره می‌برند، بازار سرمایه ایران همچنان با محدودیت‌های زیرساختی مواجه است.
در این بخش، به بررسی نقاط ضعف و قوت زیرساخت‌های فناوری در بازار سهام ایران در مقایسه با اقتصادهای پیشرفته پرداخته و راهکارهایی برای کاهش این فاصله ارائه خواهیم کرد.
تحولات زیرساختی در بورس تهران و جایگاه سیستم CEBA
بورس‌های مالی در سراسر جهان با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین، کارایی و شفافیت را افزایش داده و بستری امن برای جذب سرمایه‌گذاران فراهم کرده‌اند. در این میان، بورس تهران نیز تلاش کرده است با معرفی سیستم CEBA در سال ۲۰۱۹، سطح معاملات را بهبود بخشد. این سیستم با هدف کاهش بوروکراسی، افزایش سرعت پردازش سفارش‌ها و بهینه‌سازی فرآیندهای معاملاتی طراحی شده است.
CEBA یک پلتفرم یکپارچه برای انجام معاملات سهام و اوراق قرضه محسوب می‌شود که قابلیت‌هایی مانند ارائه داده‌های بازار به‌صورت بلادرنگ، بهبود شفافیت در دفتر سفارش‌ها و یک موتور تطبیق قوی‌تر را در اختیار معامله‌گران قرار می‌دهد. با این وجود، این سیستم در مقایسه با بازارهای توسعه‌یافته، همچنان محدودیت‌هایی دارد که بر عملکرد و کارایی آن تأثیرگذار است.
ظرفیت پردازش پایین و تأثیر آن بر معاملات
یکی از مهم‌ترین چالش‌های سیستم CEBA، محدودیت در ظرفیت پردازش سفارش‌ها است. این سیستم قادر است حداکثر ۱۰ هزار سفارش در ثانیه را پردازش کند و ظرفیت روزانه آن حدود ۱ میلیون معامله برآورد می‌شود. این در حالی است که بورس‌های پیشرفته‌ای مانند NASDAQ، توانایی پردازش بیش از ۱۰ میلیون سفارش در ثانیه را دارند. این اختلاف قابل توجه باعث می‌شود که بورس تهران در شرایطی که حجم معاملات افزایش می‌یابد، با کندی پردازش مواجه شود.
در بازارهای توسعه‌یافته، استفاده از الگوریتم‌های معاملاتی پیشرفته و سیستم‌های پردازش با تأخیر بسیار کم (Low Latency Trading Systems) امکان انجام معاملات با سرعت بالا را فراهم کرده است. این در حالی است که CEBA هنوز از چنین قابلیت‌هایی برخوردار نیست. در مواقعی که بازار با نوسانات شدید مواجه می‌شود، محدودیت در ظرفیت پردازش می‌تواند باعث تأخیر در اجرای سفارش‌ها و کاهش نقدشوندگی بازار شود.
محدودیت در پشتیبانی از انواع سفارش‌ها و تأثیر آن بر کارایی بازار
در بورس‌های پیشرفته، معامله‌گران از انواع مختلف سفارش‌ها برای مدیریت ریسک و بهینه‌سازی معاملات خود استفاده می‌کنند. سفارش‌های پیچیده‌ای مانند Trailing Stop Order، Pegged Order و Volatility Response Order ابزارهای مهمی هستند که سرمایه‌گذاران حرفه‌ای برای مدیریت پرتفوی خود به آن‌ها نیاز دارند.
در مقابل، سیستم CEBA تنها از سفارش‌های پایه‌ای مانند Limit Order ( سفارش محدود Market Order (سفارش بازار) و سفارش‌های شرطی ساده‌ای مانند Fill or Kill و Immediate or Cancel پشتیبانی می‌کند. عدم دسترسی به سفارش‌های پیشرفته، توانایی معامله‌گران را برای اجرای استراتژی‌های پیچیده کاهش داده و انعطاف‌پذیری بازار را محدود می‌کند.
جایگاه ضعیف بازار مشتقات در بورس تهران
یکی از ابزارهای کلیدی در بازارهای مالی پیشرفته، بازار مشتقات است که امکان مدیریت ریسک و پوشش نوسانات قیمت را برای سرمایه‌گذاران فراهم می‌کند. در بورس‌های بزرگی مانند CME Group در آمریکا و Eurex در آلمان، بازار مشتقات به عنوان بخشی اساسی از ساختار بازارهای مالی توسعه یافته و حجم معاملات آن حتی از بازار سهام نیز بیشتر است.
در ایران، بازار مشتقات عمدتاً از طریق ایران فارابورس (IFEX) اداره می‌شود، اما در مقایسه با همتایان جهانی، عمق و نقدشوندگی این بازار بسیار کمتر است. عدم توسعه کافی ابزارهای مشتقه مانند قراردادهای آتی (Futures) و اختیار معامله (Options) باعث شده است که سرمایه‌گذاران داخلی نتوانند از این ابزارها برای مدیریت ریسک و پوشش نوسانات استفاده کنند.
یکی از دلایل ضعف بازار مشتقات در ایران، عدم وجود بازارسازهای قوی (Market Makers) است که نقدینگی لازم را برای انجام معاملات بزرگ فراهم کنند. علاوه بر این، محدودیت‌های نظارتی و عدم استقبال سرمایه‌گذاران نهادی باعث شده است که بازار مشتقات رشد کمتری داشته باشد.
چالش‌های امنیت سایبری و تهدیدات احتمالی
امنیت سایبری یکی از مهم‌ترین چالش‌هایی است که بورس‌های مالی با آن مواجه هستند. در حالی که بازارهای پیشرفته از فناوری‌های مدرن مانند بلاکچین و سیستم‌های هوش مصنوعی برای جلوگیری از حملات سایبری استفاده می‌کنند، بورس تهران همچنان با مشکلات امنیتی روبه‌رو است.
در سال‌های اخیر، برخی از سامانه‌های مالی ایران مورد حملات سایبری قرار گرفته‌اند که این امر بر اعتماد سرمایه‌گذاران تأثیر منفی گذاشته است. در حالی که بورس‌های پیشرفته از پروتکل‌های رمزنگاری قوی، سیستم‌های تأیید هویت چندمرحله‌ای و شبکه‌های توزیع‌شده برای افزایش امنیت استفاده می‌کنند، بورس تهران هنوز نیازمند تقویت این بخش است.
یکی از راهکارهای پیشنهادی برای افزایش امنیت بازار، بهره‌گیری از فناوری بلاکچین برای تسویه‌حساب معاملات است. بلاکچین با ایجاد شفافیت در تراکنش‌ها و غیرقابل تغییر بودن اطلاعات، می‌تواند نقش مهمی در کاهش خطرات امنیتی ایفا کند.
نیاز به به‌روزرسانی زیرساخت‌های معاملاتی و بهبود تجربه کاربری
یکی از مشکلاتی که سرمایه‌گذاران در بورس تهران با آن مواجه هستند، ضعف در تجربه کاربری و امکانات پلتفرم‌های معاملاتی است. در حالی که پلتفرم‌های پیشرفته‌ای مانند Interactive Brokers و ETRADE ابزارهای تحلیلی قوی، نمودارهای تعاملی و داده‌های بازار در زمان واقعی را ارائه می‌دهند، سیستم‌های معاملاتی در ایران از نظر امکانات و طراحی کاربری کمتر توسعه‌یافته‌اند.
زیرساخت‌های شبکه‌ای نیز در برخی مواقع دچار اختلال شده و موجب کاهش سرعت انجام معاملات می‌شود. این مشکلات باعث می‌شود که تجربه کاربری برای سرمایه‌گذاران، به ویژه برای کسانی که معاملات آنلاین انجام می‌دهند، رضایت‌بخش نباشد.
راهکارهای پیشنهادی برای بهبود عملکرد سیستم CEBA
با توجه به محدودیت‌های ذکر شده، بورس تهران می‌تواند با اجرای برخی اصلاحات، عملکرد سیستم CEBA را بهبود بخشد:
- 1. افزایش ظرفیت پردازش معاملات: ارتقای سرورها و استفاده از فناوری‌های Low Latency Trading می‌تواند سرعت پردازش سفارش‌ها را افزایش دهد.
- 2. پشتیبانی از انواع سفارش‌های پیشرفته: افزودن سفارش‌های پیچیده مانند Trailing Stop و Pegged Order به سرمایه‌گذاران کمک می‌کند استراتژی‌های متنوع‌تری اجرا کنند.
- 3. توسعه بازار مشتقات: افزایش نقدینگی در بازار اختیار معامله و قراردادهای آتی می‌تواند فرصت‌های سرمایه‌گذاری بیشتری ایجاد کند.
- 4. تقویت امنیت سایبری: استفاده از بلاکچین و هوش مصنوعی برای تشخیص تهدیدات سایبری می‌تواند ریسک‌های امنیتی را کاهش دهد.
- 5. بهبود تجربه کاربری: طراحی پلتفرم‌های معاملاتی با رابط کاربری بهتر و ارائه ابزارهای تحلیل پیشرفته می‌تواند کارایی معاملات را افزایش دهد.
در نهایت اگر چه سیستم CEBA گام مهمی در مسیر مدرنیزه کردن بورس تهران محسوب می‌شود، اما همچنان چالش‌هایی مانند ظرفیت پایین پردازش، محدودیت در انواع سفارش‌ها، ضعف بازار مشتقات، مشکلات امنیت سایبری و نیاز به ارتقای تجربه کاربری دارد. برای همگام شدن با استانداردهای جهانی، ایران باید سرمایه‌گذاری بیشتری در فناوری‌های معاملاتی انجام داده و زیرساخت‌های بازار سرمایه را تقویت کند. تنها از این طریق می‌توان رقابت‌پذیری بورس تهران را در سطح بین‌المللی افزایش داد و سرمایه‌گذاران بیشتری را جذب کرد.
گزارش‌های بیشتر را در صفحه بازار سرمایه بخوانید.
