از نفت تا ریل!

به گزارش تجارت نیوز، موسسه مطالعاتی عرب سنتر واشنگتن دی سی در تحلیلی درباره اقتصاد عراق نوشت:

در سال‌های اخیر، دولت عراق تلاش کرده با اجرای پروژه‌ای بلندپروازانه موسوم به «راه توسعه» (Development Road) کشور را از یک اقتصاد نفت‌محور به یک مرکز ترانزیتی و تجاری منطقه‌ای تبدیل کند. این پروژه، که هزینه‌ آن بین ۱۷ تا ۲۰ میلیارد دلار برآورد شده، قرار است خلیج فارس را از طریق بندر بزرگ فاو به اروپا متصل کند. مسیر این راه‌آهن و بزرگراه ۷۴۰ مایلی از بصره آغاز شده و با عبور از شهرهای کلیدی مانند کربلا، بغداد و موصل به مرز ترکیه می‌رسد.

بندر فاو، با ظرفیت نهایی ۹۰ اسکله، نقشی کلیدی در این طرح ایفا می‌کند و طبق برنامه‌ریزی‌ها قرار است تا سال ۲۰۲۵ به بزرگ‌ترین بندر کانتینری خاورمیانه تبدیل شود. هدف اصلی از این پروژه، کاهش وابستگی به صادرات نفت، ایجاد اشتغال گسترده، جذب سرمایه‌گذاری خارجی و ارتقای جایگاه عراق به‌عنوان گره ترانزیتی در سطح منطقه‌ای است. پیش‌بینی می‌شود این طرح سالانه حدود ۴ میلیارد دلار درآمد غیرنفتی برای عراق به همراه داشته باشد.

با این حال، چالش‌های داخلی متعددی در مسیر اجرایی شدن پروژه وجود دارد. فساد ساختاری، ضعف حکمرانی، بروکراسی ناکارآمد و امنیت شکننده از جمله موانعی هستند که تحقق اهداف این طرح را تهدید می‌کنند. افزون بر آن، نبود شفافیت در قراردادها، تغییرات مکرر سیاسی و نبود یک استراتژی منسجم برای تأمین مالی، نگرانی‌های جدی در مورد پایداری و بهره‌وری این پروژه ایجاد کرده است.

در سطح منطقه‌ای نیز واکنش‌ها متنوع بوده است. امارات و قطر علاقه‌مند به سرمایه‌گذاری در پروژه هستند و آن را مکمل نقش خود در زنجیره تامین جهانی می‌دانند. در مقابل، کویت و مصر با دیده تردید به آن می‌نگرند؛ مصر آن را تهدیدی برای کانال سوئز و کویت رقیبی برای بندر مبارک می‌بیند. ایران هم نگران کاهش نقش لجستیکی بنادر جنوبی خود است، هرچند برخی تحلیل‌گران از فرصت تعامل متقابل و اتصال به بازار اروپا از طریق عراق سخن گفته‌اند.

ترکیه، به‌عنوان شریک زمینی نهایی، نقشی حیاتی در موفقیت این مسیر ایفا می‌کند. اگرچه آنکارا از پروژه حمایت کرده، اما موضع نهایی آن در گرو توافقات زیرساختی و سهمی است که در آینده پروژه خواهد داشت. چین نیز پروژه را هم‌راستا با ابتکار «کمربند و جاده» می‌بیند و برخی شرکت‌های چینی در ساخت و تأمین تجهیزات مشارکت دارند. آمریکا، در مقابل، سکوتی استراتژیک در پیش گرفته است، که برخی آن را به رقابت با چین نسبت می‌دهند.

نکته کلیدی در موفقیت این پروژه، توانایی بغداد در مدیریت تنش‌های داخلی، اطمینان‌بخشی به شرکای خارجی و تثبیت حکمرانی اقتصادی است. اگر عراق بتواند محیطی امن و شفاف برای سرمایه‌گذاران فراهم آورد، «راه توسعه» می‌تواند گامی بلند در مسیر تنوع‌بخشی اقتصادی، همگرایی منطقه‌ای و بازیابی نقش ژئوپلیتیکی این کشور باشد.