وقتی اقتصاد قربانی ژئوپلتیک می‌شود!

به گزارش تجارت نیوز، موسسه مطالعات خاورمیانه در تحلیلی درباره اقتصاد عراق نوشت:

در سال‌های اخیر، عراق علیرغم دستیابی نسبی به ثبات سیاسی و امنیتی، همچنان گرفتار چالش‌های اقتصادی عمیق و ساختاری باقی مانده است. دولت این کشور، در تلاش برای بازتعریف جایگاه منطقه‌ای خود، پروژه‌هایی مانند «جاده توسعه» را معرفی کرده که هدف آن تبدیل عراق به یک محور ترانزیتی راهبردی میان خلیج فارس، ترکیه و اروپا است. این پروژه که از حمایت کشورهایی چون امارات، قطر و ترکیه برخوردار است، فغلا در مراحل اولیه برنامه‌ریزی است و هنوز فاصله زیادی تا اجرا دارد.

اما در ورای این برنامه‌های بلندپروازانه، واقعیت‌های تلخ اقتصاد عراق خودنمایی می‌کند. اقتصاد این کشور همچنان به‌شدت به صادرات نفت خام وابسته است و تنوع‌بخشی به تولید ملی پیشرفتی محسوس نداشته است. نبود زیرساخت‌های تولیدی، بحران مزمن برق، بیکاری گسترده در میان جوانان، فساد نهادی و تخریب زیست‌محیطی، همگی موانعی جدی بر سر راه توسعه پایدار هستند. بخش خصوصی نیز به‌دلیل نبود حمایت‌های نهادی، ضعف در دسترسی به سرمایه و فضای نامطمئن کسب‌وکار، نتوانسته نقش موثری در رشد اقتصادی ایفا کند.

وابستگی شدید عراق به واردات گاز طبیعی از ایران نیز یک نقطه ضعف استراتژیک محسوب می‌شود؛ به‌طوری‌که تا همین اواخر حدود یک‌سوم برق کشور با گاز وارداتی از ایران تأمین می‌شود. با لغو تدریجی معافیت‌های تحریمی از سوی آمریکا، عراق با خطر قطعی برق و نارضایتی عمومی، خصوصاً در فصل تابستان، روبه‌رو شده است. در حالی‌که دولت در پی افزایش تولید داخلی برق است، تحقق این هدف نیازمند سرمایه‌گذاری‌های سنگین و چندین سال زمان است.

از سوی دیگر، موقعیت ژئوپلیتیکی عراق به شدت در معرض تحولات منطقه‌ای است. تنش در مرزهای غربی به‌ویژه با سقوط دولت سوریه و احیای تهدید داعش، امنیت زنجیره‌های ترانزیتی و انرژی را برجسته شده است. همچنین فشارهای آمریکا برای متوقف کردن گروه های حامی ایران، توازن سیاسی داخلی را به‌هم زده و فرآیند تصمیم‌گیری اقتصادی را پیچیده‌تر کرده است. نقش‌آفرینی قدرت‌های خارجی در فرآیند سیاست‌گذاری عراق، نوعی وابستگی سیاسی-اقتصادی را ایجاد کرده که مانع از استقلال کامل در طراحی مسیرهای توسعه‌ای شده است.

در نهایت، عراق در نقطه‌ای حساس از تاریخ اقتصادی خود قرار گرفته است. چشم‌انداز این کشورترکیبی از فرصت و بحران است: ظرفیت تبدیل‌شدن به یک هاب منطقه‌ای در حوزه انرژی و ترانزیت از یک‌سو، و خطر بازگشت به چرخه بی‌ثباتی از سوی دیگر. آینده اقتصاد عراق، بیش از هر چیز، به توانایی عراق در اصلاح ساختارهای فرسوده، تقویت بخش خصوصی، حفظ توازن ژئوپلیتیکی و تأمین انرژی پایدار گره خورده است. سیاست‌گذاری‌های دقیق، سرمایه‌گذاری خارجی هدفمند و حکمرانی کارآمد، ابزارهایی هستند که می‌توانند عراق را از وضعیت شکننده کنونی عبور دهند.