در سرزمینی که طلا و جواهر قرنها بخشی از فرهنگ قبیلهای و آیینهای ازدواج و مهریه بوده، امروزه جواهرات به بخشی از چشمانداز اقتصادی ۲۰۳۰ عربستان سعودی تبدیل شده است. این کشور با تکیه بر منابع عظیم مالی، اصلاحات ساختاری و حضور پررنگ زنان در عرصه اقتصاد، در تلاش است صنعت جواهرات را از مرحله مصرف داخلی به مرحله طراحی، تولید و صادرات در سطح بینالمللی ارتقا دهد؛ مسیری که به نظر میرسد میتواند عربستان را به رقیب تازه نفس امارات در بازار جواهرات خاورمیانه تبدیل کند.
در قلب خلیج فارس، جایی میان برجهای شیشهای و بیابانهای بیانتها، طلا هنوز بوی قبیله میدهد. فلزی که روزی مهریه و دیه بود، امروز سرمایه و ابزار قدرت است و با سنت و تجارت درهم تنیده است. این گزارش روند تاریخی و اقتصادی سکههای طلا در عربستان را از خلافتهای نخستین تا دوران معاصر دنبال میکند؛ روندی که بازتابی از تاثیر دین، سنت و اقتصاد نفتی بر پول فلزی این کشور است.
حفاظت از لایه اوزون، به عنوان سپر حیاتی زمین در برابر اشعههای مضر فرابنفش، یکی از مهمترین اولویتهای زیستمحیطی در جهان امروز است. بسیاری از کشورها در چارچوب تعهدات بینالمللی خود، برنامههای بلندمدتی را برای کاهش و حذف مواد شیمیایی مخرب لایه اوزون تدوین کردهاند. عربستان سعودی نیز بهعنوان یکی از اعضای فعال در این حوزه، گامهای موثری در جهت کاهش اثرات مخرب ترکیبات شیمیایی صنعتی برداشته است.
عربستان سعودی اکنون در حال ساختن یک آینده متفاوت است. در پشت صحنه و با سرعتی خیرهکننده، این کشور نفتی بزرگترین مزارع خورشیدی جهان را در دل بیابانهایش راهاندازی میکند و با سرمایهگذاریهای میلیارد دلاری، به سمت تامین نیمی از برق خود از انرژی پاک حرکت میکند. تحولی شگفتانگیز که درست زمانی رخ میدهد که برخی کشورهای غربی از توسعه انرژیهای تجدیدپذیر فاصله میگیرند.
ابتکار سبز سعودی (SGI) و ابتکار سبز خاورمیانه (MGI) در قلب چشمانداز ۲۰۳۰ عربستان سعودی قرار دارند و یکی از بلندپروازانهترین پروژههای زیستمحیطی جهان را رقم میزنند. این ابتکارات با هدف کاشت میلیاردها درخت، کاهش انتشار کربن و حفاظت از تنوع زیستی، نه تنها به پایداری زیستمحیطی بلکه به تنوع اقتصادی و بهبود کیفیت زندگی کمک میکنند. با سرمایهگذاری عظیم، فناوریهای نوین و تمرکز بر گونههای بومی، عربستان سعودی در حال تبدیل بیابانها به مناظر سرسبز و رهبری اقدام اقلیمی جهانی است.
تولید ناخالص داخلی اسمی عربستان در سال ۲۰۲۵ حدود ۱.۱۴ تریلیون دلار برآورد شده و رشد واقعی آن بین ۳.۳ تا ۳.۵ درصد در نوسان است. این میزان رشد در شرایطی حاصل شده که بخش غیرنفتی اکنون حدود ۴۵ درصد از تولید ناخالص داخلی را تشکیل میدهد و با نرخ رشد ۴.۷ درصد، تبدیل به موتور اصلی رشد شده است.
تحولات عربستان را میتوان در امتداد تغییرات بنیادین در نظم انرژی جهانی و کاهش اقتدار نفت بهعنوان ابزار سلطه کلاسیک تحلیل کرد. در پاسخ به چنین تغییری، پادشاهی با گسترش صنایع پاییندستی نفت و ورود جدی به زنجیرههای پالایشگاهی، پتروشیمی، و انرژیهای نو، نقش جدیدی در تنظیم بازار انرژی جهانی تعریف کرده است. در چنین فضایی شرکت آرامکو (Aramco) به بازوی راهبردی این بازیگر نهتنها در حوزه انرژی بلکه در سیاست خارجی و تنظیم مناسبات تجاری-صنعتی بدل شده است.
تحولات جهانی در حوزه انرژی و ضرورت کاهش وابستگی به سوختهای فسیلی، بسیاری از کشورها را به سمت سرمایهگذاری گسترده در انرژیهای پاک سوق داده است. عربستان سعودی، بهعنوان یکی از بزرگترین تولیدکنندگان نفت جهان، طی سالهای اخیر با اجرای برنامه ملی انرژیهای تجدیدپذیر (NREP) نشان داده که قصد دارد آیندهای متفاوت برای بخش انرژی خود رقم بزند. تازهترین گزارش وزارت انرژی این کشور، تصویری روشن از ابعاد این تحولات ارائه میدهد.
تنش اصلی ماحصل رویارویی فلسفی میان رهبران عربستان و مصر است. برنامه «چشمانداز ۲۰۳۰» محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان، بر تنوعبخشی اقتصادی و اصلاحات شایستهسالارانه تاکید دارد؛ متغیری که چالشی مستقیم علیه الگوی عبدالفتاح السیسی، رئیسجمهور مصر، قلمداد میشود؛ الگویی مبتنی بر اقتدار از بالا و اقتصاد تحت سلطه ارتش.
با افزایش دمای زمین، کمبود منابع آب و گسترش بیابانزایی، کشورهای خاورمیانه از جمله عربستان سعودی، با موجهای گرمایی شدید، کاهش تولیدات کشاورزی، فشار بر زیرساختهای انرژی و افزایش وابستگی به سیستمهای خنککننده روبهرو هستند. در چنین شرایطی، توسعه گسترده انرژیهای تجدیدپذیر نه تنها برای مقابله با این بحرانها ضروری است، بلکه مسیر جدیدی برای رشد اقتصادی، اشتغالزایی، ارتقای فناوری و افزایش امنیت انرژی فراهم میآورد.
عربستان سعودی، کشوری که نامش با نفت عجین شده بود، اکنون با یک دگرگونی چشمگیر، در مسیر پایداری گام برمیدارد. در پاسخ به فشارهای جهانی برای کاهش انتشار کربن و مبارزه با تغییرات اقلیمی، این کشور «ابتکار سبز عربستان سعودی» را راهاندازی کرده است. این طرح بلندپروازانه، با تمرکز بر اهداف زیستمحیطی، سرمایهگذاری در فناوریهای نوین و تنوع اقتصادی، در صدد است تا آیندهای پایدار را برای نسلهای آتی تضمین کند. در این تحول سبز، استارتاپها نقش محوری ایفا میکنند و به عنوان موتور محرک نوآوری، راهکارهای خلاقانه را برای تحقق اهداف SGI ارائه میدهند.
عربستان سعودی با اتکا به چشمانداز ۲۰۳۰، برنامهای جامع را برای تحول اقتصادی و تقویت امنیت غذایی خود دنبال میکند. مقابله با بیابانزایی و توسعه کشاورزی پایدار در مناطق خشک این کشور، از ارکان اصلی این برنامه به شمار میرود. در این گزارش تجارتنیوز به بررسی تلاشها، پروژهها، و دستاوردهای عربستان در راستای تحقق این اهداف میپردازد و نقش فناوریهای نوین و همکاریهای بینالمللی را در این مسیر برجسته میپردازد.
صحبت درباره هنر معاصر در عربستان سعودی بدون اشاره به گالری «اثر» غیرممکن است. این گالری که در سال ۲۰۰۹ توسط محمد حافظ و همسا سرافی در جده تأسیس شد، نه تنها با گسترش خود صحنه هنری کشور را شکل داد، بلکه با تأسیس «بنیاد اثر» به حمایت از هنرمندان سعودی و ایجاد فرصتهای بینالمللی برای آنها پرداخته است. در گفتوگوی اخیر با ARTnews، محمد حافظ به بازنگری تحولاتی که هنر سعودی طی یک دهه اخیر تجربه کرده، پرداخته و به چشماندازهای آینده این صنعت در عربستان اشاره کرده است. این مطلب ترجمه بخشی از مجموعه جدید ARTnews با عنوان «سازندگان خبر» است، جایی که با افراد تأثیرگذار و تغییرآفرین دنیای هنر گفتوگو میشود.
ارتقای رتبه اعتباری عربستان سعودی نشاندهنده موفق شدن تلاشهای این کشور برای کاهش وابستگی به نفت و ایجاد تحول اقتصادی است؛ اما در این میان عربستان باید مراقب کسری بودجهای که در آینده نزدیک برایش رخ خواهد داد، باشد.
عربستان سعودی با صرف میلیاردها دلار و اجرای پروژههای عظیم مانند شهر هوشمند نئوم و ذخیرهگاههای طبیعی نظیر شرعان، در تلاش است تا به یکی از مقاصد برتر گردشگری جهان تبدیل شود.
