محمد‌مهدی حاتمی 
بحران آب را می‌توان به کمک استارتاپ‌ها حل کرد؟
ایران (تا آنجا که تاریخ‌مان نشان می‌دهد) همیشه کشور کم‌آبی بوده است. اما حالا دهه‌ها است که ما بیش از سهم‌مان مصرف کرده‌ایم و راه‌های کمی باقی مانده تا ایران از بحران آب جان به در ببرد. به گزارش تجارت‌نیوز، یکی از این معدود راه‌ها، استفاده از ظرفیت استارتاپ‌هایی است که با کمک فناوری، یا
ایران (تا آنجا که تاریخ‌مان نشان می‌دهد) همیشه کشور کم‌آبی بوده است. اما حالا دهه‌ها است که ما بیش از سهم‌مان مصرف کرده‌ایم و راه‌های کمی باقی مانده تا ایران از بحران آب جان به در ببرد.
به گزارش تجارت‌نیوز، یکی از این معدود راه‌ها، استفاده از ظرفیت استارتاپ‌هایی است که با کمک فناوری، یا منابع جدید، آب فراهم می‌کنند و یا مصرف همین منابعِ در دسترس را بهینه می‌کنند. اما تجربه‌های جهانی در این زمینه، چه چشم‌اندازی پیشِ پای ایران می‌گذارند؟
خشکسالی و دروغ
در متن کتیبه‌ای که به داریوش کبیر هخامنشی نسبت داده می‌شود، او از اهورامزدا می‌خواهد که کشورش را از «سپاه دشمن، خشکسالی و دروغ» دور نگه دارد. در واقع، مشکل کم‌آبی همیشه (دست‌کم از زمانی که یک امپراتوری داشته‌ایم) با ما بوده است.
ایران، تا جایی که تاریخ نشان می‌دهد، همیشه با مشکل آب رو به رو بوده است.
کسانی جامعه ایرانی را یک جامعه «آب‌سالار» می دانند: گروه یا گروه‌هایی که به آب دسترسی داشته‌اند، همیشه در مقام قدرت بوده‌اند و اگر تسلط آنها بر منابع آب نبود، قدرتی هم در کار نبود. مشاغل یا موقعیت‌های اجتماعی نظیر «میرآب» در این زمینه قابل توجه‌اند.
تخمین‌ها نشان می‌دهد که هزینه هر مترمکعب آب شیرینسازی شده، با قیمت‌های فعلیِ دلار در ایران، بین حدود ۵۰ سنت تا ۳ دلار آمریکا (بین حدود ۱۶ هزار تومان تا ۹۳ هزار تومان) تمام می‌شود.
« میرآب »، در واقع کنترل‌کننده یا پلیس آب در بسیاری از مناطق ایران بوده و بر اختلافات ناشی از سهمیه‌بندی آب نظارت می‌کرده است. مثلا اینکه زمین «فلان‌کس» ۱۰ ساعت حق آبیاری دارد و زمین «بهمان‌کس» ۵ ساعت.
فناوری آب در ایران
جالب اما اینجا است که اجداد ما راه‌حل‌هایی فناورانه هم برای کنترل منابع محدود آب در این سرزمین داشته‌اند که در جهان بی‌نظیرند و به اصطلاح امروزی، «کپی‌رایت» آنها برای خودِ ما است.
«قنات‌ها» یا «کاریزها»، برای قرن‌های متمادی به کشاورزی و یکجانشینی در ایران یاری رسانده‌اند و شهرهای بسیار بزرگ و آبادی نظیر یزد و کرمان را توسعه داده‌اند.
«میرآب‌ها» در واقع قاضی یا پلیس آب هستند که برای قرن‌ها در ایران فعال بوده‌اند.
«قنات» اساسا یک پدیده فناورانه و مهندسی-محور است: آب را از شیب کوه‌ها به کیلومترها (گاه ده‌ها کیلومتر) دورتر انتقال می‌دادند، بدون آنکه به پایداریِ این منابع آسیب وارد شود.
حالا ما چند دهه است که برعکس عمل می‌کنیم: قنات‌ها را خشک کرده‌ایم؛ رودهای جاری را بی‌آب کرده‌ایم و از همه بدتر، با استفاده ناپایدار از منابع آب زیرزمینی برای کشاورزیِ ناپایدار و غیراقتصادی، آبِ زیر پای‌مان (که گاه صدها هزار سال پیش آنجا جمع شده) را هم خالی کرده‌ایم.
شیرین‌سازیِ آب هم کافی نیست
مسیری که ما رفته‌ایم، به باورِ بسیاری از کارشناسان، بی‌بازگشت است.
ایران به گواه آمارهای سازمان ملل متحد، یکی از ۱۰ کشور جهان با بدترین وضعیت منابع آبی است و در سال‌های آینده، پیش‌بینی‌ها وضعیت ما را بدتر هم نشان می‌دهند.
بحران‌های آب از همین حالا سر برآورده‌اند و به بحران‌های امنیتی بدل شده‌اند: ماجراهای اعتراضات خوزستان و اصفهان در همین یک سال و اندیِ گذشته و نگرانی‌هایی که در مورد مناقشات آبی در مرزهای ما با عراق و ترکیه وجود دارند، گواه این ماجرا هستند.
اما کشورهایی هستند که از ایران هم منابع آبی کمتری دارند و البته دارند مشکل‌شان را حل می‌کنند.
آب شیرین‌کن‌های بزرگی که با انرژی اتمی یا فسیلی کار می‌کنند، به درد ایران نمی‌خورند.
کشورهایی مانند امارات متحده عربی، قطر، عربستان و عمان، سرمایه‌گذاری‌های گسترده‌ای در زمینه پایدارسازی منابع آبی انجام داده‌اند و از جمله، بزرگترین مجتمع‌های شیرینسازی آب در جهان در عربستان ایجاد شده‌اند.
تنها یک مجتمع آب شیرین‌کن در عربستان (مجتمع «الجبیل») روزانه حدود ۱٫۴ میلیون مترمکعب آب شیرین تولید می‌کند. مصرف روزانه آب در عربستان سعودی، حدود ۸ میلیون مترمکعب در روز است و به این ترتیب، حدود ۱۷ درصد از مصرف روزانه آب در این کشور تنها از همین یک مجتمع به دست می‌آید.
آب شیرین‌شده، مترمکعبی ۹۰ هزار تومان
اما مجتمع‌های شیرینسازی آب (چه هسته‌ای، چه گازی و چه خورشیدی)، مشکلات محیط زیستی و بودجه‌ایِ خاص خودشان را دارند. آب شیرینسازی شده بسیار گران است.
تخمین‌ها نشان می‌دهند که هزینه هر مترمکعب آب شیرینسازی شده، با قیمت‌های فعلیِ دلار در ایران، بین حدود ۵۰ سنت تا ۳ دلار آمریکا (بین حدود ۱۶ هزار تومان تا ۹۳ هزار تومان) تمام می‌شود. (گزارش تجارت‌نیوز در این مورد را در ادامه این زیرتیتر ببینید.)
برای ایران و برای کشاورزی در ایران، این قیمت غیرقابل تصور است.
هزینه هر مترمکعب آب شیرین‌شده در ایران، بین ۱۶ تا ۹۳ هزار تومان خواهد بود.
در واقع، اگر با این هزینه‌ها آب خلیج فارس را شیرین کنیم (جدا از تمام بحران‌های زیست‌محیطی بعدی)، با آبِ مترمکعبی ۹۳ هزار تومانی، نه می‌توان کشاورزی کرد و نه حتی حمام. این هزینه، فقط برای آب شرب (آبی که می‌نوشیم) قابل تحمل است.
ایران هم مانند عربستان و امارات متحده عربی، طرح‌های شیرینسازی آب را در دستور کار قرار داده و اگر فرض کنیم (فرض بعید!) که این طرح‌ها به همین زودی‌ها اجرایی می‌شوند، باز هم نمی‌توان روی آنها حساب باز کرد.
استارتاپ در خدمت تامین آب
راه‌حل را اما جهان پیدا کرده است: استفاده هر چه بیشتر از فناوری، برای استفاده بهیه از همین منابع آبی که داریم. شرکت‌های هلندی را می‌توان پشتاز این حوزه در نظر گرفت و البته تنها هلندی ها در این زمینه فعال نیستند.
چند شرکت هلندی (همچون Sealeau و Elemental Water Makers ) فناوری پنل‌های خورشیدی را با فناوری نمک‌زدایی از آب ترکیب کرده‌اند و به این ترتیب، با صرف انرژی پایین (بسیار کمتر از شیرین‌سازهای اتمی و گازی) می‌توان آب را شیرینسازی کرد.
فناوری‌های شیرینسازی آب، یکی از اصلی‌ترین زمینه‌های فعالیت استارتاپ‌های حوزه آب هستند.
استارتاپ Glanris در تنسی در آمریکا، پوست برنج را (که بسیاری اوقات دور ریخته می‌شود) به عنوان ماده اصلی سازنده فیلترهای آب مورد استفاده قرار می‌دهد. این استارتاپ، ۵٫۶ میلیون دلار بودجه جذب کرده است. (در مورد جذب بودجه در استارتاپ‌ها اینجا را بخوانید.)
اما استارتاپ آمریکایی دیگری به نام Genesis Systems ، فناوری تقطیر بخار آب موجود در هوا و تبدیل آن به آب قابل نوشیدن را طراحی و اجرا کرده که واقعا ایده‌ای انقلابی است. به این ترتیب، می‌توان در ابعاد صنعتی، در هوای عادی و در سطح زمین، آب قابل مصرف را از هوای معمولیِ اطراف به دست آورد.
و این ایده‌ها هر روز اجرایی‌تر و از نظر مالی معقول‌تر می‌شوند.
امسال قرار است ایران در زمینه تولید دانش‌بنیان اقدام کند. کاش بخشی از تلاش‌ها، با حمایت‌های دولتی، به سمت استارتاپ‌هایی از این دست بروند.
نظرات