سرعت تحولات در منطقه غرب آسیا اوج گرفته و اتحادهای تازه‌ای در حال شکل‌گیری هستند. روند این تحولات اما می‌تواند برای سال‌ها به «کلان‌روایت» قدرت در منطقه غرب آسیا (خاورمیانه)، شکل و شمایلی تازه ببخشد.

به گزارش تجارت‌نیوز، در تازه‌ترین نمونه، «رجب طیب اردوغان»، رییس‌جمهور ترکیه، پس از ۵ سال برای نخستین بار در یک سفر رسمی به عربستان سعودی سفر کرد.

چرخش ۱۸۰ درجه‌ای ترکیه

این سفر اما دست‌کم از دو منظر جالب توجه است: نخست اینکه روابط ترکیه و عربستان سعودی که به دنبال قتل «جمال خاشقچی» در کنسول‌گری عربستان در استانبول به شدت تیره شده بود، حالا گرم شده است.

نکته دوم هم اینکه اردوغان در واقع قرار بود نخست به ایران سفر کند و سفر او به عربستان سعودی، نشانه این است که سعودی‌ها وعده‌های جذابی به رییس‌جمهور ترکیه داده‌اند. سفر اردوغان به ایران هم هنوز قطعی نشده و اگر سفری در کار باشد، مهم این است که اردوغان اول به سلامِ سعودی‌ها پاسخ داده است.

پازل تکمیل می‌شود

اما پازل تغییرات شامل قطعات دیگری هم می‌شود. اردوغان همین اواخر سفری هم به امارات متحده عربی داشت، سفری که باز هم از سال ۲۰۱۳ میلادی بی‌سابقه بود. ترکیه و امارات قراردادهایی امضا کردند و افت هر روزه نرخ برابری لیر ترکیه در مقابل دلار آمریکا، تا حدی تعدیل شد.

شطرنج قدرت در منطقه غرب آسیا (خاورمیانه) در حال تغییر است.

روابط میان ترکیه و برخی قدرت‌های جهان عرب (عربستان، امارات و مصر)، در سال‌های اخیر شکرآب شده بود. اما جالب اینجا است که روابط ترکیه با همه این کشورها، یک‌به‌یک در حال ترمیم است.

ماجرا به وقایع موسوم به «بهار عربی» بر می‌گردد که در سال ۲۰۱۰ میلادی (سال ۱۳۸۹ خورشیدی) کشورهای عرب‌زبان را در نوردید.

در پیِ خلاء قدرتی که در مصر ایجاد شد، ترکیه از برآمدنِ «اخوان‌المسلمین» حمایت کرد که مورد غضب کشورهایی مانند امارات و عربستان سعودی بود. در جریان محاصره اقتصادی قطر هم ترکیه (و البته ایران) طرف قطر را گرفتند که باز هم خشم عربستان و امارات را تشدید کرد.

از ساخت سریال تا صادرات پهپاد

حالا اما ترکیه روابطش را نه فقط با این دو، که با رژیم اسرائیل هم ترمیم کرده و همه این‌ها در حالی است که چند کشور عربی هم با اسرائیل (تحت قراردادی موسوم به «پیمان ابراهیم») مصالحه کرده‌اند.

ترکیه همزمان دست به اسلحه هم شده است: در منطقه قفقاز به جمهوری‌آذربایجان کمک کرد که پس از ۳ دهه سرزمین‌های اشغال‌شده «قره‌باغ» را از ارمنستان پس بگیرد؛ در شمال عراق به شکلی جدی گروه‌های کُرد را هدف بگیرد و در لیبی هم یک سرِ منازعه در جنگ داخلی باشد.

ترکیه برای نفوذ در افغانستان (پس از خروج آمریکا و برآمدنِ طالبان) هم خیز برداشت، اما هنوز به آنچه می‌خواسته نرسیده است. مشکلات تاریخیِ ترکیه با یونان و قبرس هم به جای خود هستند و حتی بر سر کشف منابع گازی جدید در دریای مدیترانه تشدید هم خواهند شد.

پهپاد «بایراکتار آکینجی»، فناوری پهپادی ترکیه را حتی بالاتر هم خواهد برد.

از آن‌سو، زیرساخت فرهنگی توسعه‌طلبیِ ترکیه هم آماده شده است: سریالی با نام «تشکیلات» (Teşkilat) چندماهی است که در ترکیه پخش می‌شود و داستان‌هایی در مورد پرونده‌های امنیتی را روایت می‌کند. مثلا، نیروهای خارجی اسناد پهپادهای ساخت ترکیه را می‌دزدند و نیروهای امنیتی ترکیه درصدد برگرداندن آنها هستند. (اینجا را ببینید.)

همین پهپادها (و معروف‌تر از همه، «بایراکتار تی‌بی ۲» یا Bayraktar TB2) حالا به محبوب‌ترین پهپاد نظامی در جهان واقعی بدل شده‌اند و ترکیه میلیاردها دلار از صادراتِ آنها (به آذربایجان، اوکراین، لهستان، اتیوپی و چند کشور دیگر) درآمد داشته است.

پهپادهای به مراتب پیشرفته‌تری هم در فهرست تولید ترکیه قرار دارند: پهپاد «بایراکتار آکینجی» (Bayraktar Akıncı) به زودی تولید انبوه می‌شود و طرح‌هایی برای تولید پهپادهای غول‌پیکر (نظیر Bayraktar Kızılelma) که در عمل یک جنگنده بدون سرنشین است نیز در دستور کار هستند.

اتحاد همه در مقابل ایران

اما چرا این مسائل باید برای ایران اهمیت داشته باشند؟ واقعیت این است که ترکیه (با همراهی یا بدون همراهیِ عربستان و اسرائیل)، بزرگ‌ترین رقیب منطقه‌ایِ ایران در سال‌هایِ پیشِ رو خواهد بود.

نشانه‌هایی هست که این سه ممکن است با همراهیِ یکدیگر علیه ایران یک ائتلاف تشکیل بدهند. این، افزون بر تلاش اسرائیلی‌ها برای ایجاد یک «ناتوی عربی» در مقابل ایران است که همراهیِ امارات، کویت و مصر را هم دارد.

سریال ترکیه‌ای «تشکیلات»، نمادی از ملی گرایی امنیت-محور ترکیه است که به تازگی اوج گرفته است.

از سویی، رسانه‌های جهانی بارها این موضوع را انعکاس داده‌اند که انعقاد دوباره برجام (یا مصالحه میان ایران و آمریکا در هر شکل و قالب دیگری)، چقدر برای ترکیه، اعراب و اسرائیل ترسناک است.

پرشِ منازعه به سطحی دیگر

در صحنه نظامی، ایران تقریبا یک‌تنه با همه این قدرت‌ها موازنه دارد و این کار را از طریق شبکه متحدان قدرتمندی که در عراق، سوریه، لبنان، یمن و حتی مراکش (جبهه پولیساریو) دارد، شکل داده است.

ترکیه عضو ناتو است و اسرائیل هم بمب اتمی دارد، اما نه ناتو علاقمند به جنگ است و نه از بمب اتمی در جهانِ امروز می‌شود استفاده کرد. در نتیجه، رقابت فشرده منطقه‌ای، در این ناحیه از جهان که ما در آن زندگی می‌کنیم، دیر یا زود شکل «ژئواکونومیک» و اقتصادی به خود خواهد گرفت.

نشانه‌ها هویدا شده‌اند: رسانه‌های ترکیه‌ای ایران را متهم کرده‌اند که با شلیک موشک به عراق در ماه‌های اخیر، در واقع هشداری به ترکیه و عراق داده‌ که نباید بدون در نظر گرفتنِ منافع ایران، گاز اقلیم کردستان عراق را به اروپا برسانند.

ترکیه و ایران در جنگ «قره‌باغ» به شکلی غیرمستقیم زورآزمایی کردند.

ایران و ترکیه بر سرِ ماجرای جنگ «قره‌باغ» هم از دور زورآزمایی کردند. ترکیه می‌خواست با ایجاد «دالان زنگزور»، خاکش را از طریق یک جاده به جمهوری‌آذربایجان و بعد هم دریای خزر وصل کند و از آنجا به منافعش در آسیای مرکزی گره بزند. (ماجرای شعرخوانی اردوغان را هم یادمان باشد!)

رزمایش سنجیده ایران در مرز با ارمنستان و جمهوری‌آذربایجان اما این برنامه را فعلا به بایگانی فرستاده است تا بعد چه شود.

خودمان را برای یک ترکیه متفاوت آماده کنیم

اما دشوار بتوان تصور کرد که این منازعات ریشه‌دار به این زودی‌ها رفع شوند و یا شکل‌های تازه‌ای پیدا نکنند.

ایران و ترکیه (شاید با همراهی عربستان و اسرائیل و شاید هم با هر ترکیب دیگری از این بازیگران)، به زودی بیشتر و بیشتر منافع یکدیگر را هدف قرار خواهند داد.

ترکیه در سال ۲۰۲۳ میلادی درگیر انتخابات خواهد بود، آن هم در حالی که نرخ تورم اقتصاد ترکیه اکنون دست‌کم ۶۲ درصد (و در برخی بررسی‌ها بیش از ۱۰۰ درصد) است. همزمان، شواهد نشان می‌دهند که اردوغان به شدت از سوی مخالفانش تحت فشار قرار گرفته، اما نمی‌خواهد به این سادگی بازی را ببازد.

اردوغان در سال آینده با یک انتخابات پرحاشیه رو به رو خواهد بود.

انتخابات سال آینده در ترکیه انتخاباتی آرام نخواهد بود و ای‌بسا جامعه ترکیه را به شکافی نظیر شکاف پس از کودتای سال ۲۰۱۶ در این کشور دچار کند: شکافِ میان اسلام‌گرایان و سکولارها در ترکیه.

هر چه باشد اما ترکیه در سال‌های آینده به نسخه‌ای شبیه به نسخه امروز ایران بدل خواهد شد: کشوری که می‌خواهد تسلیحات نظامیِ بومی داشته باشد؛ در خارج از مرزهایش فعالیت کند و در سریال‌هایش دشمنانی را فرض بگیرد که می‌خواهند امنیتش را مخدوش کنند.