به گزارش تجارت نیوز، شیلی، بزرگترین تولیدکننده مس در جهان، در تلاش است تا مسیر توسعه اقتصادی خود را با الزامات زیست‌محیطی و تغییرات اقلیمی همسو کند. این کشور آمریکای جنوبی با ذخایر عظیم مس، لیتیوم، آهن و مولیبدن، یکی از مهم‌ترین بازیگران بازار جهانی مواد معدنی محسوب می‌شود. با افزایش تقاضای جهانی برای مواد معدنی حیاتی به‌ویژه در صنایع فناوری‌های سبز، شیلی به‌دنبال آن است تا نقش محوری خود در تأمین این منابع را با رویکردی پایدار و کم‌کربن ایفا کند. اما سوال اینجاست که آیا این کشور واقعاً می‌تواند صنعت معدن‌کاری خود را کربن‌زدایی کند یا خیر؟
معدن‌کاری؛ ستون فقرات اقتصاد شیلی
در سال ۲۰۲۲، شیلی سهمی ۲۴ درصدی از تولید جهانی مس داشت و در کنار آن، تولید لیتیوم نیز به حدود ۲۳۵ هزار تن معادل کربنات لیتیوم رسید که ۲۴ درصد از بازار جهانی را شامل می‌شد. بخش بزرگی از لیتیوم استخراجی از دشت‌های نمکی صحرای آتاکاما به‌دست می‌آید؛ منطقه‌ای که منبع استراتژیک برای تولید باتری‌های خودروهای برقی و تجهیزات ذخیره‌سازی انرژی محسوب می‌شود.
اهمیت اقتصادی این صنعت انکارناپذیر است. بین مارس تا مه ۲۰۲۲، حدود ۲۶۳ هزار نفر در صنعت معدن مشغول به کار بودند که نسبت به مدت مشابه سال قبل، رشدی ۲۱.۴ درصدی را نشان می‌دهد. در سال ۲۰۲۰، بخش معدن حدود ۱۷.۷۳ درصد از تولید ناخالص داخلی شیلی را تشکیل می‌داد. بر اساس گزارش شاخص S&P Capital IQ، ارزش صادرات معدنی شیلی در سال‌های اخیر به رقم چشمگیر ۱۱۱.۸۹ میلیارد دلار رسیده است.
آلودگی و چالش‌های زیست‌محیطی
در کنار این دستاوردها، چالش‌های زیست‌محیطی بزرگی نیز وجود دارد. شیلی در سال ۲۰۲۱، حدود ۱۲۴.۴۱ میلیون تن گاز گلخانه‌ای منتشر کرد که نسبت به ۹۰.۶۱ میلیون تن در سال ۲۰۰۵ افزایش داشته است. در سال ۲۰۲۰ نیز این رقم به ۱۰۶.۷۲ میلیون تن رسیده بود که معادل ۰.۱۰ درصد از کل انتشار جهانی بود. بخش انرژی عامل اصلی این آلودگی است و حدود ۸۰ درصد از انتشار گازهای گلخانه‌ای کشور را تشکیل می‌دهد.
بر اساس ششمین گزارش دوسالانه شیلی، ردپای کربن صنعت معدن در حال افزایش است. از سال ۱۹۹۰ تا ۲۰۲۰، میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای از بخش معدن‌کاری مس، لیتیوم و سایر فلزات سه برابر شده است. این افزایش عمدتاً ناشی از رشد قیمت مواد معدنی و مصرف بالای دیزل در فرآیندهای استخراجی است.
هرچند استخراج زغال‌سنگ در حال کاهش است، اما همچنان سهمی اندک در انتشار گازهای گلخانه‌ای دارد. با این حال، انتظار می‌رود سهم آن کمتر از ۵ درصد باقی بماند و در آینده نیز کاهش بیشتری یابد.
گام‌هایی برای سبزسازی معدن‌کاری
با وجود چالش‌ها، شیلی گام‌هایی برای استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر برداشته است. در سال ۲۰۲۱، حدود ۴۴ درصد از برق مورد استفاده در معادن از منابع کم‌کربن تأمین شده بود و پیش‌بینی می‌شود این رقم تا سال ۲۰۲۵ به ۶۲ درصد برسد. انرژی خورشیدی و بادی، بازیگران اصلی این تحول هستند.
در اسناد رسمی ارائه‌شده به سازمان ملل، شیلی هدف‌گذاری کرده که تا سال ۲۰۵۰ به کربن‌خنثی تبدیل شود. همچنین، در قالب برنامه «مشارکت‌های ملی تعیین‌شده» (NDC)، هدف سقف انتشار گازهای گلخانه‌ای تا سال ۲۰۳۰ را ۹۵ میلیون تن دی اکسید کربن تعیین کرده است. در این مسیر، اوج انتشار نیز برای سال ۲۰۲۵ پیش‌بینی شده است. برای دوره ۲۰۲۰ تا ۲۰۳۰، مجموع کل انتشار باید زیر ۱.۱ میلیارد تن دی اکسید کربن باقی بماند.
بر اساس این برنامه، تا سال ۲۰۵۰ شیلی قصد دارد انتشار گازهای گلخانه‌ای از معادن مس روباز را ۵۷ درصد، از معادن زیرزمینی را ۷۴ درصد و از سایر فعالیت‌های معدنی را ۵۲ درصد کاهش دهد. این اهداف شامل جایگزینی دیزل با برق، استفاده از وسایل نقلیه الکتریکی، و بهره‌گیری بیشتر از انرژی‌های تجدیدپذیر هستند.
بخش‌نامه‌ها، سیاست‌ها و اجرای واقعی
برای تحقق این اهداف، دولت شیلی مجموعه‌ای از قوانین و سیاست‌های مرتبط را تصویب کرده است. از جمله می‌توان به قوانین زیر اشاره کرد:
- قانون انرژی‌های تجدیدپذیر غیر متعارف (۲۰۰۸)
- قانون مالیات بر کربن (۲۰۱۴)
- قانون بهره‌وری انرژی (۲۰۲۱)
- قانون چارچوب تغییرات اقلیمی (۲۰۲۲)
علاوه بر این، در سال ۲۰۱۳ طرحی برای افزایش بهره‌وری انرژی معرفی شد که صنعت معدن نیز در آن جایگاه ویژه‌ای دارد. همچنین، سیاست ملی معدن ۲۰۵۰ اهداف کوتاه‌مدت و بلندمدت برای رسیدن به معدن‌کاری پایدار را مشخص کرده است.
در سال ۲۰۲۳، رئیس‌جمهور گابریل بوریک با رونمایی از سیاست جدیدی در حوزه لیتیوم، نظارت دولت بر قراردادهای آینده این ماده ارزشمند را افزایش داد. این سیاست شامل مشارکت بخش خصوصی با نهادهای دولتی است تا بهره‌برداری از لیتیوم تحت نظارت و با رویکردی پایدار انجام شود.
مساله آب در معدن‌کاری
یکی دیگر از دغدغه‌های زیست‌محیطی، موضوع مصرف آب در معادن است. اگرچه در استخراج لیتیوم از آب‌های شور استفاده می‌شود که قابلیت استفاده کشاورزی یا شرب ندارد، اما استخراج مس نیازمند مصرف گسترده آب شیرین است، به‌ویژه در مراحل فرآوری. با اینکه سند NDC به اولویت‌های بخش آب اشاره دارد، اما به‌طور مشخص به چگونگی تقاطع آن با معدن‌کاری نمی‌پردازد.
آیا شیلی می‌تواند موفق شود؟
شیلی به عنوان یک قدرت بزرگ معدنی، طرح‌های جاه‌طلبانه‌ای برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای در صنعت معدن دارد. این کشور، هم به‌واسطه زیرساخت‌های نسبتاً قوی حکمرانی و هم با در اختیار داشتن بزرگترین ذخایر لیتیوم و مس جهان، از مزیت‌هایی قابل توجه برخوردار است.
با این حال، اجرای عملی این طرح‌ها، نیازمند سرمایه‌گذاری کلان، مشارکت جدی بخش خصوصی، به‌روزرسانی فناوری‌ها و پایبندی به سیاست‌های اعلام‌شده است. هرچند شیلی تا امروز گام‌های مثبتی برداشته، اما هنوز راه درازی در پیش دارد. اگر این کشور بتواند بین اهداف اقتصادی و زیست‌محیطی خود تعادل برقرار کند، می‌تواند الگویی جهانی برای توسعه معدنی پایدار باشد.
