ایران باید تمام تلاش خود را برای جلوگیری از فعال‌سازی مکانیسم ماشه به کار بگیرد/ ذخایر مواد غذایی و دارویی باید به میزان کافی افزایش یابد

به گزارش تجارت نیوز، دور نخست مذاکرات ایران و اروپا، روز جمعه سوم مردادماه در استانبول برگزار شد و موضوع فعال‌سازی مکانیسم ماشه، یکی از محورهای اصلی گفت‌وگوی نمایندگان کشورهای حاضر در این نشست بود. چراکه در هفته‌های اخیر و پس از جنگ ایران و اسرائیل، تروئیکای اروپایی بار دیگر بحث فعال‌سازی مکانیسم ماشه را پیش کشیده‌اند.

فعال‌سازی مکانیزم ماشه در توافق برجام به معنای بازگشت خودکار تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران است. طبق این توافق، این مکانیزم در صورت پایبند نبودن ایران به تعهدات هسته‌ای یا نقض مفاد برجام توسط دیگر طرف‌ها، قابل اجراست اما بسیاری از کارشناسان و تحلیل‌گران معتقدند که در شرایط کنونی، فعال‌سازی مکانیسم ماشه مبنای قانونی ندارد و فاقد مشروعیت است.

این در حالیست که سوال مهم اینجاست که فعال‌سازی مکانیسم ماشه، چه تاثیری بر اقتصاد کشور خواهد داشت و ایران برای مقابله با آثار منفی آن، باید چه سیاست‌هایی را در دستورکار خود قرار دهد. سهراب دل‌انگیران، کارشناس اقتصادی و استاد دانشگاه، در گفت‌وگو با تجارت‌نیوز به بررسی این موضوع پرداخته است.

با خروج آمریکا از برجام، بیش از ۹۰ درصد تحریم‌ها به طور عملی بازگشتند

دل‌انگیزان در ابتدا توضیح داد: «در سال‌های اخیر، ایران با تحریم‌های گسترده‌ای از سوی سازمان ملل، آمریکا و اتحادیه اروپا مواجه بوده است. بر اساس چارچوب برجام، این تحریم‌ها در دوره‌ای تعلیق یا لغو شده بودند و قرار بود پس از پاییز سال ۱۴۰۴، به‌طور دائمی لغو شوند. اما طبق برجام با فعال‌سازی مکانیسم ماشه، در صورتی که ایران به تعهدات خود عمل نمی‌کرد، لغو تحریم‌ها باطل می‌شد و تحریم‌ها دوباره برقرار می‌شدند.»

او افزود: «لغو تحریم‌ها در سال‌های ۹۵ و ۹۶ موجب رشد اقتصادی قابل توجه و کاهش چشمگیر تورم شد اما پس از سال ۱۳۹۷ که آمریکا از برجام خارج شد، بیش از ۹۰ درصد تحریم‌ها به طور عملی بازگشتند. ایران همچنان در برجام باقی ماند، اما به تدریج تعهدات خود را کاهش داد و خواستار جایگزینی اروپایی‌ها به جای آمریکا در مذاکرات شد. با این حال، اروپا نیز نتوانست جبران نقض تعهدات آمریکا را انجام دهد و تحریم‌ها عملا پابرجا ماندند. اکنون نیز وضعیت به همین شکل بوده و حتی وضعیت تحریم‌ها بدتر نیز شده است.»

مکانیزم ماشه به هیچ عنوان به نفع ایران نیست

این کارشناس اقتصادی در مورد آثار اقتصادی فعال‌سازی مکانیسم ماشه گفت: «تحریم‌ها پیش از این فعال بوده‌اند و فعال‌سازی مکانیسم ماشه، از این جهت اقتصاد ایران را با شوک‌های جدیدی مواجه نمی‌کند. با وجود این، اگر مکانیسم ماشه فعال شود، تحریم‌ها دیگر لغو نخواهند شد و از لحاظ قانونی پشتوانه مستحکمی خواهند یافت.»

او ادامه داد: «همچنین در چارچوب برجام، کشورهای مقابل حق حمله به ایران را نداشتند، اما در ماه‌های اخیر حملات به زیرساخت‌های کشور صورت گرفته و این بند برجام عملا از بین رفته است. بنابراین فعال شدن مکانیسم ماشه می‌تواند به طرف‌های خارجی بهانه قانونی برای اقدامات خود بدهد و به هیچ عنوان به نفع ایران نخواهد بود.»

در صورت فعال‌سازی مکانیسم ماشه، ایران باید خود را برای بدترین سناریو آماده کند

دل‌انگیزان در مورد سیاست‌هایی که ایران باید برای کاهش اثرات فعال‌سازی مکانیسم ماشه به‌کار بگیرد، تصریح کرد: «در شرایط فعلی، ایران باید تمام تلاش خود را برای جلوگیری از فعالسازی مکانیسم ماشه و هر نوع قاعده‌گذاری بر علیه کشور به کار بگیرد. آمریکا که رسماً از برجام خارج شده است، از طریق فشار بر اروپایی‌ها تلاش می‌کند این توافق را لغو کند و اروپایی‌ها نیز تعهدات خود را اجرا نکرده‌اند، بنابراین برجام دیگر به شکل اولیه آن معتبر نیست.»

او اضافه کرد: «در صورت فعال شدن مکانیسم ماشه، ایران باید خود را برای بدترین سناریو آماده کند و ذخایر مواد غذایی و دارویی را به میزان کافی (حداقل برای چهار تا 6 ماه) افزایش دهد. تجربه رفتارهای اخیر نشان می‌دهد که فشارها تنها به تحریم‌ها محدود نمی‌شوند و ممکن است محدودیت‌های جدی‌تری در تامین دارو و غذا اعمال شود.»

دولت باید از نفوذ گروه‌های آسیب‌رسان در داخل کشور جلوگیری کند

این استاد دانشگاه توضیح داد: «باید توجه داشت که افراد و گروه‌هایی که منافعشان در ادامه تحریم‌ها و شرایط فعلی است و مخالف مذاکره هستند، هیچ خدمتی به کشور نکرده‌اند و مانع اجرای سیاست‌های اصلاحی شده‌اند. بنابراین ضروری است دولت با به‌کارگیری مدیران شایسته، فشارهای داخلی را کاهش دهد و از نفوذ گروه‌های آسیب‌رسان جلوگیری کند.»

روابط تجاری با کشورهای همسایه باید گسترش یابد

او در ادامه گفت: «یکی دیگر از راهکارهای مهم برای مقابله با آثار تحریم‌ها و فعال‌سازی مکانیسم ماشه، تنوع‌بخشی به شرکای تجاری است. روابط تجاری با کشورهای همسایه مانند پاکستان، افغانستان و سایر همسایگان باید گسترش یابد و مبادلات تجاری بر پایه پول‌های محلی افزایش یابد. همچنین تقویت روابط با کشورهای بلوک شرق که در برجام نقشی ندارند، می‌تواند به کاهش فشار تحریم‌ها کمک کند. در این کشورها، شرکت‌ها و بانک‌های کوچکی هم هستند که ارتباطی با کشورهای اروپایی و آمریکا ندارد و بهترین عناصر برای تنوع‌بخشی به شرکای تجاری ایران به شمار می‌روند.»

هدف اصلی فعال‌سازی مکانیسم ماشه، بخش نفت ایران است

دل‌انگیزان با تاکید بر اینکه هدف اصلی فعال‌سازی مکانیسم ماشه، بخش نفت ایران است، اظهار کرد: «به دلیل محدودیت‌های صادرات نفت در صورت فعال شدن مکانیسم ماشه، باید سبد صادراتی کشور متنوع‌تر شود. تغییر استراتژی و توسعه تولید و صادرات محصولات پتروشیمی و پالایشگاهی به جای صادرات نفت خام، می‌تواند تا حدی اثر تحریم‌ها را تعدیل کرده و این تهدید را به فرصت تبدیل کند. همچنین توسعه حوزه‌های صنعتی مختلف مانند مصالح ساختمانی، لوازم خانگی و صنایع نیمه‌سنگین از اولویت‌های مهم است.»

او افزود: «در ساختار داخلی نیز اصلاحات جدی لازم است. فساد اداری باعث ایجاد تاخیر در انجام امور، افزایش هزینه‌ها، کاهش بهره‌وری و انحراف در تخصیص منابع شده است. بنابرین اصلاحات ساختاری در این حوزه با مبارزه با فساد و از طریق بهبود شفافیت ضروری است. نمونه‌های موفق کشورهای منطقه مانند گرجستان می‌تواند راهنمای مناسبی برای ایران باشد.»

بانک مرکزی باید دست نظام بانکی را باز و نظارت بر آنها را تقویت کند

این کارشناس اقتصادی همچنین تاکید کرد: «اصلاح نظام بانکی و پولی کشور با افزایش شفافیت، استقلال بانک مرکزی، بازسازی هیات مدیره‌ها و کاهش پرداخت تسهیلات تکلیفی، برای بهبود فضای اقتصادی نیز ضروری است. بانک مرکزی از یک سو باید دست نظام بانکی را باز کند، از سویی ترکیب هیات مدیره آنها را به طور تخصصی بچیند و از سوی دیگر، نظارت بر آنها را تقویت کند.»

جذب سرمایه‌گذاران غربی، می‌تواند باعث ایجاد لابی‌های مثبت در سطح بین‌المللی شود

او ادامه داد: «جذب سرمایه‌گذار خارجی نیز از دیگر اولویت‌هاست. پول سرگردان بسیاری در جهان وجود دارد که در دست سرمایه‌گذاران غربی است. با توجه به ریسک‌های موجود، حذف قوانین ضد سرمایه‌گذاری و ایجاد فضای امن و جذاب برای سرمایه‌گذاران خارجی، به خصوص سرمایه‌گذاران غربی، می‌تواند باعث ایجاد لابی‌های مثبت در سطح بین‌المللی شود و منافع کشور را تامین کند.»

دل‌انگیزان  در پایان خاطرنشان کرد: «در نهایت، استفاده هوشمندانه و فعال از دیپلماسی باید همواره در دستور کار قرار داشته باشد. ایران باید . مذاکره و دیپلماسی قوی و متکی بر اصول، همراه با حفظ قدرت دفاعی و بازدارندگی، از مهم‌ترین ابزارهای مواجهه با چالش‌های بین‌المللی است.»

برای مطالعه بیشتر صفحه اقتصاد کلان در تجارت‌نیوز را دنبال کنید.