افزایش شاخص آلودگی هوای تهران / آلارم مازوت سوزی به صدا در آمد؟

محمدامین سامنی: به گزارش تجارت‌نیوز ، آذرماه امسال اما تهران به فهرست آلوده‌ترین پایتخت‌های جهان وارد شد تا جایی که شاخص آلودگی هوای تهران امروز به 143 رسید و در بازه «ناسالم برای گروه‌های حساس» قرار گرفت.

اصلی‌ترین تفاوتِ آلودگی هوای تهران در آذرماه امسال، افزایش و تغییر جنس ذرات معلق در هواست به طوری که بر اساس آمارهای سامانه پایش کیفی هوای کشور، شاخص آلایندگی دی‌اکسید گوگرد در هوای پایتخت، فقط در روز پنج‌شنبه‌ای که گذشت به بیش از 1/5 برابر روزهای قبل رسید. چرا در هوای تهران ذراتِ دی‌اکسید گوگرد گزارش شده است و چرا میزان این ذراتِ کشنده در هوا روند افزایشی در روزهای اخیر یافته است؟

شاخص آلودگی هوای تهران 1400-1401

سهم صنعت در آلودگی هوای تهران

اگرچه یکی از منابع مهم تولید دی‌اکسید گوگرد، فعالیت‌های صنعتی است اما بخش صنعت را نمی‌توان به تنهایی مقصرِ آلودگی هوای تهران دانست. با این همه، از آنجایی که کارگروه اضطرار آلودگی هوا، امسال نیز ممنوعیت مصرف نفت کوره و مازوت را مصوب کرده، قانونا تمامی واحدهای صنعتی اعم از نیروگاه‌ها، کارخانه‌ها و کارگاه‌های تولیدی، فعالیت‌های خدماتی و معدنی باید بدون مصرف نفت کوره و مازوت به کار خود ادامه دهند.

در 10 سال گذشته، از میان 5 شاخص موجود، شاخص «ذرات معلق در هوا» اصلی‌ترین شاخص تعیین آلودگی هوا بوده و اگر نگاهی به جدول مناطق آلوده تهران بیاندازیم، ناگفته پیداست، بحران در مناطقِ صنعتی یا در مجاورتِ محیط‌های صنعتی، خدماتی (مانند فرودگاه‌ها) و… بیشتر بوده تا جایی که گستردگی و میزانِ آلودگی هوا در غرب پایتخت نسبت به شرق آن، 2 برابر گزارش شده است.

آلاینده‌های شش‌گانه ‌آسمان تهران نشان از افزایش ناگهانی غلظت دی اکسید گوگرد در پایتخت دارد. بااین حساب به نظر می‌رسد که افزایش شاخص کیفیت هوا، نشان از شروع مازوت سوزی در برخی صنایع و شاید نیروگاه‌های مستقر در اطراف تهران باشد. علاوه بر استفاده از سوخت مایع به ویژه مازوت یا همان نفت کوره، استفاده از گازوئیل با استاندارد پایین‌‌‌تر از یورو چهار توسط خودروهای سنگین نیز می‌تواند به انتشار اکسیدهای گوگرد در هوا منجر شود. اما در روزهای اخیر تغییر خاصی در الگوی حرکت یا مصرف این گروه از خودروها رخ نداده که بتوان افزایش غلظت SO2 را به آن نسبت داد.

آیا منبع آلودگی هوای تهران مازوت سوزی است؟

تغییرات شاخص ذرات دی‌اکسی کربن در هوای تهران، حکایت از مازوت سوزی در صنایع مستقر در اطراف پایتخت دارد؛ رخدادی که در سال‌های گذشته نیز به دلیل کمبود گاز در فصل سرما سابقه داشته است. سال گذشته در نیمه اول آبان، مازوت سوزی سبب شد میانگین شاخص کیفیت هوا به لحاظ دی‌‌‌اکسید گوگرد در برخی روزها به بیش از 70 برسد و از این رو می‌توان پاییز 1400 را آلوده‌‌‌ترین مقطع زمانی سال‌های اخیر به لحاظ این آلاینده توصیف کرد.

آذر سال 99 نیز به دنبال جیره‌‌‌بندی گاز صنایع، استفاده از سوخت مایع با وجود تبعات آن، تنها راه پیش پای صنایع برای استمرار فعالیت بود که منجر به افزایش غلظت SO2 در هوای تهران و برخی دیگر از کلان‌شهرها شد. در تهران میانگین شاخص کیفیت هوا به لحاظ SO2 در آن مقطع زمانی جهش کرد اما زیر 50 باقی ماند. در جداول زیر نگاهی مقایسه‌ای به وضعیت کیفیت هوای تهران در فاصله سالهای 1400 و 1401 داشته‌ایم.

چرا نیروگاه‌ها مازوت سوزی می‌کنند؟

همزمان با افزایش برودت هوا در کمتر از دو هفته اخیر، میزان مصرف گاز بخش خانگی و تجاری تا 1/5برابر افزایش داشته و مادامی که از میزان این مصرف کاسته نشود، جیره‌‌‌بندی تنها چاره است. اگر شرایط جیره‌‌‌بندی و قطعی گاز قرار بگیریم، سوخت جایگزین صنایع و برخی نیروگاه‌‌‌های برق که قابلیت استفاده از سوخت مایع دارند، مازوت یا در بهترین حالت گازوئیل است.

این هشدارها را می‌توان به منزله یک علامت رسمی دیگر از جایگزین شدن مازوت به جای گاز تلقی کرد که آثار آن بلافاصله در شاخص کیفیت هوای پایتخت نیز رصد شد. افزون بر این شهروندانی که در چند روز گذشته بین تهران و کرج سفر کردند نیز آلودگی شدید در هوای کلان‌شهر همسایه استان تهران را با چشم غیرمسلح رصد کرده‌‌‌ و حتی هوای حریم غربی استان تهران را آلوده‌‌‌تر از پایتخت تشخیص دادند. با توجه به استقرار یک نیروگاه بزرگ و برخی صنایع در این محدوده می‌توان آلودگی شدید هوای کرج را نیز به تحولات رخ داده در نوع سوخت مصرفی صنایع و نیروگاه‌های همجوار نسبت داد.

شاخص آلودگی هوای تهران 1400-1401

آسمان خاکستری این روزهای تهران، حاصلِ پایداری آلاینده‌های ناشی از مازوت سوزی است. دی اکسید گوگرد یا همان SO2 می‌تواند بین دو تا چهار روز در لایه‌‌‌های پایینی جو باقی بماند، هوا را آلوده نگه دارد و هوای آلوده به ذرات معلق را سمی‌‌‌ کند. به این ترتیب آثار سوء هر یک روز مازوت سوزی توسط صنایع کوچک و بزرگ تا چند روز بعد در شهری مثل تهران ملموس است و شهروندان ناگزیر به تنفس این آلاینده با غلظت بیش از حد معمول برای چند روز پیاپی خواهند بود.

مازوت خاک را هم آلوده می‌کند؟

نیروگاه‌های حرارتی از مازوت برای گرم شدن بویلرهای خود استفاده می‌کنند اما ورود مازوت و سایر نفت‌های کوره به محیط زیست پیامدهای گوناگونی با خود به همراه دارد که آلودگی هوا، تنها یکی از آنهاست. نفت‌های کوره همچون مازوت از مواد شیمیایی مختلفی تشکیل شده‌ و هریک می‌توانند منبع آلودگی محیط شوند. زمانی که این مواد به خاک یا آب‌های سطحی می‌رسد، بخشی از آن تبخیر شده و بخش دیگر آن به دلیل نشتِ مخازن، در آب و خاک حل خواهد شد.

مواد شیمیایی تبخیر شده این سوخت، می‌تواند در اثر تابش نور خورشید به ترکیبات دیگری شکسته شده و در صورت ورود به خاک تا یک دهه منبع آلودگی شود. بنزن، تولوئن و زایلین از جمله این ترکیبات سمی هستند.