استان‌های زاگرس‌نشین که نقش مهمی را در تامین آب کشور ایفا می‌کنند، گرفتار جنگ آب شده‌اند. سهم مردم این مناطق که انتظار آب شرب سالم دارند نیز تنها تانکر و کیسه‌های پلاستیکی آب شده است.
شهرکرد، به‌عنوان مرکز پُر آب استان چهارمحال‌وبختیاری در این روزهای داغ با بحران قطعی آب دست به گریبان است. در حالی علت این بحران، گل‌آلود شدن سرچشمه کوهرنگ عنوان شده که کارشناسان می‌گویند با نگاهی به تاریخ چند صدساله این محل، نمی‌توان این امر را یک پدیده جدید دانست. موضوعی که نشان از حکمرانی اشتباه بر منابع آبی دارد و جنگ آب کم‌سابقه‌ای را بین دو استان مجاور به راه انداخته است.
علت قطعی آب در شهرکرد چیست؟ چرا جنگ آب به راه افتاده؟ راهکار چیست؟ برای رسیدن به پاسخ مناسب برای این سوالات، با حمیدرضا ناصری، عضو هیات علمی دانشکده علوم زمین دانشگاه شهید بهشتی و امید سجادیان، فعال محیط زیست و تسهیلگر جامعه محلی، گفت‌وگویی انجام داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
نگاهی به تاریخچه چشمه کوهرنگ
در ابتدا، ناصری، عضو هیات علمی دانشکده علوم زمین دانشگاه شهید بهشتی، اشاره‌ای به تاریخچه چشمه کوهرنگ می‌کند و در این باره می‌گوید: چشمه کوهرنگ در منطقه کارستی قرار دارد. کارست، سنگ‌های کربناته‌ای هستند که در درون آنها انحلال اتفاق می‌افتد. سپس، درزها باز می‌شوند و کانال انحلالی شکل می‌گیرد که این کانال‌ها می‌توانند در حد غار توسعه پیدا کنند.
وی افزود: وقتی سیستم توده آهکی در منطقه کوهرنگ قرار دارد، به این معناست که به شدت کارستی است. یعنی، آب به صورت بارش به داخل این توده نفوذ پیدا می‌کند و به‌سرعت می‌تواند به محل خروج که همان چشمه است، برسد. بنابراین، هرچقدر شدت کارستی شدن توده‌های کارستی بیشتر باشد، آسیب‌پذیرتر هستند. این آسیب‌پذیری در مقابل انواع تنش‌های هیدرولوژیکی قرار دارد. یعنی، فقط بحث سیلاب و گل‌آلودگی مطرح نیست.
از سویی، اگر میزان بارش کاهش یابد؛ ممکن است چشمه خشک شود. از سوی دیگر، وقتی بارش سنگین باشد؛ آب گل‌آلود به سیستم کارست نفوذ پیدا می‌کند و به‌راحتی به چشمه کوهرنگ که محل خروج است، منتقل می‌شود.
آیا کم‌آبی قابل پیش‌بینی بود؟
در این باره، سجادیان، فعال محیط زیست، با بیان اینکه اگر گل‌آلود شدن، علت قطعی آب است؛ پس چرا از قبل فکری برای حل بحران نشده، گفت: از مدت‌ها قبل هشدارهایی اعلام شده بود، پس چرا تصفیه‌خانه و چاه‌های رزرو ساخته نشدند؟ و اینکه هر چند وقت یکبار این بارش‌های سیل‌آسا اتفاق می‌افتند، چرا کاری برای حل مشکل انجام نمی‌شود؟
ناصری هم با تاکید بر قابل پیش‌بینی بودن مشکل قطعی آب، گفت: البته، در بخشی از شهرستان راهکارهایی در پیش گرفته شد. قبل از تصفیه‌خانه، چاله‌هایی حفر شدند تا گل‌آلودگی ته‌نشین شود و بعد به تصفیه‌خانه برسد.
وی ادامه داد: آنطور که من اطلاع دارم؛ اینگونه نبوده که اصلا بحث گل‌آلود شدن در اصفهان مطرح نشود. چون در این استان هم آب از سمت زاینده‌رود تامین می‌شود، در این محل هم بارش‌های سنگین اتفاق افتاده، پس آب می‌توانسته گل‌آلود شود، به صورت سیلابی درآید و به تصفیه‌خانه برسد.
بحران آب
چرا جنگ آب به راه افتاده است؟
ناصری، با بیان اینکه من این بحران را جنگ آب بین دو استان مجاور می‌دانم، تصریح کرد: باید به طرح بن-بروجن در سطح ملی بنگریم. در این صورت، این سوال مطرح می‌شود که چرا باید از تونل‌های کوهرنگ ۱ و ۲، آب از حوزه کارون به زاینده‌رود منتقل شود و بعد دوباره از طریق طرح بن-بروجن از زاینده‌رود به کارون انتقال یابد؟ این چه نوع مدیریت آب است؟ طرحی که هزینه‌های زیادی به دنبال داشته و بحران اخیر را تشدید کرده است.
سجادیان، هم با تاکید بر این موضوع که پروژه‌های انتقال آب هزینه‌بر هستند و باعث ایجاد تعارض می‌شوند، گفت: یکی از مهم‌ترین کارهایی که در کنار انتقال در شهرکرد باید انجام شود، افتتاح تصفیه‌خانه است که متاسفانه تاکنون انجام نشده.
وی با اشاره به طرح بن-بروجن، افزود: این طرح یک انتقال بین حوزه‌ای است که باعث ایجاد مشکلات زیادی در مناطق می‌شود. یکی از اولویت‌های اصلی، تامین آب شرب است، پس چرا انتقال آب دنبال می‌شود؟ صنایع پُر آب تاسیس می‌شوند و در مقابل با وقوع سیل، آب شرب جمعیتی نزدیک به ۲۰۰ هزار نفر قطع می‌شود.
متاسفانه این مشکل را در استان‌های زاگرس‌نشین شاهد هستیم؛ استان‌هایی که تامین‌کننده ۴۰ تا ۶۰ درصد آب‌های کشور هستند، اما الان با جمعیتی بسیار کمتر از کلان شهرها گرفتار کم‌آبی‌اند. الان، شهر یاسوج هم با بحران قطعی آب دست به گریبان است، با اینحال نه‌تنها تصفیه‌خانه اضطراری در این شهر ساخته نمی‌شود، بلکه آب را برای امور مربوط به کشاورزی و صنایع استفاده می‌کنند. در ضمن، سهمی هم برای آب شرب در نظر گرفته نمی‌شود و آب شرب از چاه‌هایی تامین می‌شود که گه‌گاه دچار قطعی می‌شوند و قطعی آب زیادی در تابستان اتفاق می‌افتد.
راهکار حل بحران چیست؟
ناصری با بیان اینکه مساله اصلی بحث مدیریت منابع آبی است، گفت: چطور تامین آب شهرکرد که مرکز استان است، فقط به چشمه کوهرنگ وابسته می‌شود؟ چشمه‌ای که به‌شدت آسیب‌پذیر است. در این حین، انتقال آب هم به روش سنتی انجام می‌شود. یعنی، زیرساخت‌های لازم و مناسب فراهم نشده است. در واقع، این پرسش مهم مطرح می‌شود که چرا یک تصفیه‌خانه پیشرفته در مسیر قرار نگرفته است تا در چنین مواقع بحرانی آب گل‌آلود وارد شبکه آب‌رسانی شهری نشود؟
سجادیان، فعال محیط زیست هم با بیان اینکه آب استان چهار محال و بختیاری از چشمه کوهرنگ تامین می‌شود، یعنی از سال ۸۶ که آب چشمه کوهرنگ به شهرکرد منتقل شد، قرار بود یک تصفیه‌خانه افتتاح شود اما این اتفاق نیفتاد، درباره ضروررت انجام این کار گفت: اگر این تصفیه‌خانه تاسیس می‌شد، آب در ماه‌های اسفند و فروردین و مواقع اینچنینی که سیل رخ می‌دهد، تصفیه می‌شد. ولی، متاسفانه وقتی انتقال آب صورت گرفت، بارش‌ها به صورت مستقیم وارد آب شرب شدند و در این بین هیچ تصفیه‌خانه‌ای وجود نداشت.
وی با طرح این پرسش که چرا در کنار هزینه‌های هنگفت انتقال آب، یک تصفیه‌خانه اضطراری ایجاد نشده است، افزود: با توجه به قابل پیش‌بینی بودن این موضوع، باید از قبل برای چاه‌های رزرو برنامه‌ریزی می‌شد تا آب شهر به موقع تامین شود و نیازی به استفاده از چاه‌های کشاورزی نباشد.
