از مترو دوحه تا فرودگاه حمد؛ نقش پروژه‌های حمل‌ونقل در تحقق اهداف 2030 قطر

به گزارش تجارت نیوز، قطر، با توجه به موقعیت استراتژیک خود در منطقه خلیج فارس، طی سال‌های اخیر سرمایه‌گذاری‌های عظیمی در بخش حمل‌ونقل انجام داده است. پروژه‌های حمل‌ونقل ریلی، جاده‌ای، دریایی و هوایی این کشور، نه تنها به‌منظور تسهیل جابجایی مردم و کالاها طراحی شده‌اند، بلکه  به عنوان یکی از ارکان کلیدی این کشوردر حال توسعه برای تحقق اهداف اقتصادی و اجتماعی در راستای چشم‌انداز 2030 قابل تبیین است. این پروژه‌ها به طور مشخص با هدف بهبود کیفیت زیرساخت‌ها، تسهیل تجارت و بهبود دسترسی به خدمات حمل‌ونقل، با همکاری نهادهای داخلی و بین‌المللی و همچنین استفاده از فناوری‌های نوین طراحی شده‌اند. علاوه بر این، این پروژه‌ها در راستای تحقق اهداف زیست‌محیطی قطر برای کاهش آلایندگی‌ها و حرکت به سوی حمل‌ونقل پایدار تعریف شده‌اند.

تحولات در بخش حمل‌ونقل قطر به‌ویژه در حوزه پروژه‌های ریلی همچون مترو دوحه، پروژه‌های جاده‌ای نظیر اکسپرس‌وی، توسعه بنادر و فرودگاه‌ها، و همچنین ارتقاء ناوگان حمل‌ونقل عمومی به اتوبوس‌های برقی، به عنوان گام‌هایی کلیدی برای رسیدن به زیرساخت حمل‌ونقل پیشرفته و کارآمد در سطح جهانی محسوب می‌شوند. این پروژه‌ها همچنین موقعیت قطر به‌عنوان یک هاب تجاری و حمل‌ونقل بین‌المللی در منطقه و جهان را تقویت خواهند کرد. در همین راستا تجارت‌پلاس در مقاله پیش‌رو با هدف تحلیل جزئیات پروژه‌های حمل‌ونقل قطر، به متغیرهایی چون هزینه‌ها، مشارکت‌ها و وضعیت پیشرفت آن‌ها پرداخته است.

پروژه‌های ریلی قطر: از متروی دوحه تا ترام لوسیل

قطر در حال حاضر چندین پروژه ریلی بزرگ را در دست اجرا دارد که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به پروژه متروی دوحه و ترام لوسیل اشاره کرد. این پروژه‌ها به‌منظور بهبود حمل‌ونقل عمومی و کاهش بار ترافیکی در دوحه طراحی شده‌اند و برای تسهیل جابه‌جایی مسافران و کاهش آلودگی هوا برنامه‌ریزی شده‌اند. آنگونه که «قطر ریل» با انتشار گزارشی در سال 2023 اشاره کرده، دوحه برای اجرای این پروژه‌ها بیش از ۳۶ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری کرده است. در این بخش به تحلیل جزئیات پروژه متروی دوحه پرداخته می‌شود که به‌عنوان یکی از مهم‌ترین و بزرگ‌ترین پروژه‌های حمل‌ونقل ریلی قطر شناخته می‌شود.

1. شبکه شهری سریع‌السیر

پروژه متروی دوحه، به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین و مهم‌ترین پروژه‌های حمل‌ونقل ریلی قطر، به‌منظور بهبود حمل‌ونقل عمومی شهری و کاهش بار ترافیکی در دوحه طراحی شده است. این پروژه که شامل سه خط اصلی به طول ۷۶ کیلومتر است، برای تسهیل جابه‌جایی مسافران و کاهش آلودگی هوا در نظر گرفته شده است. متروی دوحه با هدف پاسخگویی به نیازهای جمعیتی در حال رشد و افزایش تقاضای حمل‌ونقل عمومی در دوحه طراحی شده و اهمیت ویژه‌ای در راستای سیاست‌های قطر برای گسترش حمل‌ونقل عمومی دارد.

به نوشته قطر ریل، هزینه کل پروژه متروی دوحه طبق تخمین‌ها حدود ۳۶ میلیارد دلار برآورد شده است. این هزینه شامل ساخت ایستگاه‌ها، توسعه خطوط و بخش‌های مختلف سیستم مترو می‌شود. این هزینه‌ها به‌منظور پوشش هزینه‌های ساخت، بهره‌برداری و نگهداری پروژه تخمین زده شده است. گزارش‌های «قطر ریل» همچنین بیان می‌کنند که این پروژه به‌طور مداوم در حال گسترش است و هدف آن تسهیل جابه‌جایی مسافران در یکی از پرتراکم‌ترین مناطق شهری دوحه است. از منظری دیگر فاز اول پروژه متروی دوحه در سال ۲۰۱۹ به بهره‌برداری رسید و تاکنون سه خط از آن به‌طور کامل عملیاتی شده است. طبق گزارش‌های «قطر ریل»، فازهای بعدی شامل گسترش ایستگاه‌ها و توسعه خطوط جدید، تا سال ۲۰۲۵ به پایان خواهد رسید. توسعه شبکه مترو و تکمیل فازهای جدید آن در حال حاضر در مرحله پیشرفته‌ای قرار دارد و طبق گزارش‌های منتشر شده از سوی «قطر ریل»، پیشرفت فیزیکی پروژه از نظر توسعه ایستگاه‌ها و تکمیل خطوط جدید به‌طور مستمر در حال انجام است.

به نوشته «قطر ریل» قرارداد مرتبط با بهره‌برداری و توسعه این پروژه توسط شرکت «RKH Qitarat» انجام می‌شود. این شرکت با تجربه گسترده خود در مدیریت پروژه‌های حمل‌ونقل عمومی، مسئولیت‌های مختلفی را در این پروژه برعهده دارد. پروژه مترو دوحه همچنین با دیگر بخش‌های حمل‌ونقل عمومی دوحه از جمله ترام لوسیل و اتوبوس‌های برقی در حال هماهنگی است تا یک سیستم حمل‌ونقل یکپارچه در این شهر ایجاد کند. به گفته «قطر ریل»، این پروژه به‌عنوان بخشی از استراتژی کلی قطر برای گسترش حمل‌ونقل شهری و بهبود کیفیت زندگی در دوحه اجرایی شده است.

با این همه پروژه متروی دوحه با چالش‌هایی همچون تامین منابع مالی، هماهنگی بین بخش‌های مختلف و مدیریت زمان‌بندی روبه‌رو است. اما این پروژه فرصت‌های بسیاری را در زمینه اشتغال‌زایی، کاهش ترافیک شهری و ارتقای کیفیت زندگی شهری به‌وجود آورده است. به‌ویژه اینکه پروژه مترو به‌طور مستقیم با اهداف زیست‌محیطی قطر در راستای کاهش آلایندگی‌ها هم‌راستا است. طبق گزارش‌های «قطر ریل»، پیش‌بینی می‌شود که با تکمیل این پروژه، حمل‌ونقل عمومی در دوحه به یکی از کارآمدترین و پایدارترین سیستم‌های حمل‌ونقل در منطقه تبدیل شود.

2. درباره پروژه‌ ریلی ترام لوسیل

پروژه ترام لوسیل، که به‌منظور اتصال دوحه به لوسیل طراحی شده است، شامل چهار خط است که از طریق آن‌ها جابه‌جایی مسافران بین دو شهر تسهیل می‌شود. براساس گزارش شبکه حمل‌ونقل قطر و «قطر ریل» ترام لوسیل بخش مهمی از برنامه گسترش حمل‌ونقل ریلی این کشور است و هدف آن، کاهش بار ترافیکی و بهبود دسترسی به مناطق مختلف دوحه و لوسیل است. این پروژه بخشی از طرح کلان توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل قطر محسوب می‌شود که به طور مشخص برای پاسخگویی به نیازهای روزافزون جابه‌جایی مسافران طراحی شده است. درباره هزینه‌های این طرح «قطر ریل» با انتشار گزارش‌هایی در سال 2023 نوشته، هزینه این پروژه حدود ۲.۷ میلیارد دلار است. این مبلغ شامل هزینه‌های طراحی، ساخت ایستگاه‌ها و توسعه خطوط مختلف ترام است. پروژه ترام لوسیل یکی از پروژه‌های ریلی است که تاثیر زیادی بر کاهش ترافیک و کاهش زمان جابه‌جایی مسافران خواهد داشت.

این پروژه در حال حاضر به‌طور جزئی عملیاتی است و توسعه خطوط جدید آن در دست انجام است. طبق گزارش «وزارت حمل‌ونقل قطر»  که سال 2023 منتشر شد، ترام لوسیل از سال ۲۰۲۲ به بهره‌برداری رسید و گسترش آن تا پایان سال ۲۰۲۵ ادامه خواهد داشت. در حال حاضر، فاز اول آن که شامل خطوط اصلی ترام است، فعال شده و به‌طور مستمر به تکمیل ایستگاه‌ها و خطوط جدید پرداخته می‌شود. طبق پیش‌بینی‌ها، با تکمیل فازهای بعدی، ظرفیت جابه‌جایی مسافران به‌طور قابل توجهی افزایش خواهد یافت.

از منظری دیگر پروژه ترام لوسیل توسط «قطر ریل» و وزارت حمل‌ونقل قطر رصد می‌شود و ترام با مترو دوحه و دیگر سیستم‌های حمل‌ونقل شهری هماهنگ خواهد شد. این یکپارچگی میان پروژه‌ها موجب تسهیل جابه‌جایی مسافران در سطح شهری می‌شود و هدف آن کاهش وابستگی به حمل‌ونقل شخصی و ترویج استفاده از حمل‌ونقل عمومی است. طبق گزارش‌های «قطر ریل»، توسعه ترام لوسیل به‌عنوان یکی از پروژه‌های کلیدی در راستای ایجاد یک سیستم حمل‌ونقل یکپارچه و کارآمد در دوحه و لوسیل خواهد بود.

3. راه‌آهن سراسری: پروژه‌ای در کانون توجه خلیج فارس

پروژه راه‌آهن سراسری GCC، که قرار است قطر را به کشورهای دیگر عضو شورای همکاری خلیج فارس (GCC) متصل کند، در حال حاضر در مراحل ابتدایی توافق و برنامه‌ریزی قرار دارد. براساس گزارش «دبیرخانه شورای همکاری خلیج فارس» این پروژه به‌منظور تسهیل جابه‌جایی کالا و مسافر در سطح منطقه طراحی شده و هدف آن بهبود ارتباطات حمل‌ونقل بین کشورهای خلیج فارس است. به نوشته گزارش های مرتبط، پروژه مذکور هنوز به مرحله اجرایی نرسیده است و بیشتر در حد تفاهم‌نامه‌های سیاسی و پیش‌نویس باقی مانده است. طبق گزارش «دبیرخانه شورای همکاری خلیج فارس» مذاکرات اولیه برای تصویب این پروژه انجام شده و بیشتر آن به‌صورت یک طرح کلی و توافق‌های سیاسی در سطح وزرای حمل‌ونقل کشورهای GCC باقی مانده است. پیش‌بینی می‌شود که پروژه تا پایان سال 2025 به مرحله اجرایی برسد و ساخت و توسعه زیرساخت‌های ریلی آن آغاز شود.

با این حال تفاهم‌نامه‌ها برای شروع پروژه در نشست‌های وزرای حمل‌ونقل کشورهای شورای همکاری خلیج فارس تصویب شده است. این پروژه با همکاری کشورهای حاشیه خلیج فارس، از جمله عربستان سعودی، امارات، کویت، بحرین و عمان در دست بررسی و توسعه است. یکی از چالش‌های اصلی این پروژه، هماهنگی میان کشورهای مختلف عضو شورای همکاری خلیج فارس و تامین منابع مالی این طرح است. با این حال، این پروژه می‌تواند به‌طور چشمگیری در تسهیل حمل‌ونقل در سطح منطقه‌ای و کاهش بار ترافیکی جاده‌ها موثر باشد.

4. برنامه اکسپرس‌وی؛ بسترسازی برای توسعه بزرگراه‌ها

به گزارش «سازمان کارهای عمومی قطر» پروژه‌های جاده‌ای قطر تحت عنوان «اکسپرس‌وی» در حال گسترش است که شامل ساخت و توسعه ۸۰۰ کیلومتر بزرگراه و آزادراه در سراسر کشور است. این پروژه‌ها بخشی از تلاش‌های قطر برای کاهش ترافیک و تسهیل جابه‌جایی مسافران و کالاها در سطح ملی هستند. هدف از این پروژه‌ها، تسهیل ارتباطات بین مناطق مختلف کشور و ارتقای زیرساخت‌های جاده‌ای قطر به‌ منظور پاسخگویی به نیازهای روزافزون جابه‌جایی در سطح داخلی و بین‌المللی است. همزمان به نوشته سازمان کارهای عمومی قطر پروژه‌های مختلف این طرح شامل پروژه‌های «جنوب اکسپرس‌وی» و «F-Ring» هستند که به‌ترتیب هزینه‌هایی بالغ بر ۲.۳۴۵ میلیارد ریال قطر و ۸۳۷ میلیون ریال برای تحققشان برآورد شده است. این پروژه‌ها به ‌منظور تقویت زیرساخت‌های حمل‌ونقل جاده‌ای و تسهیل جابه‌جایی کالا و مسافر در سطح ملی طراحی شده‌اند. با این حال فعلا برخی از پروژه‌های اکسپرس‌وی تکمیل شده‌اند و برخی دیگر هنوز در دست اجرا هستند. این پروژه‌ها در فازهای مختلف در حال پیشرفت هستند و طبق پیش‌بینی‌ها، تمامی پروژه‌ها تا سال 2025 تکمیل خواهند شد. پروژه‌های «جنوب اکسپرس‌وی» و «F-Ring» که از جمله پروژه‌های اصلی این طرح هستند، در حال حاضر در مراحل نهایی خود قرار دارند و طبق گزارش‌های «سازمان کارهای عمومی قطر»، انتظار می‌رود که با تکمیل این پروژه‌ها، ترافیک شهری به‌طور چشمگیری کاهش یابد و جابه‌جایی مسافران و کالاها تسهیل شود.

در نهایت باید گفت، اجرای پروژه‌های بزرگراهی تحت نظارت «سازمان کارهای عمومی قطر» (Ashghal) و با مشارکت پیمانکاران محلی و بین‌المللی انجام می‌شود. این پروژه‌ها با همکاری شرکت‌های بین‌المللی و محلی در حال پیشرفت هستند و «سازمان کارهای عمومی قطر» نظارت کاملی بر روند اجرا و تکمیل آن‌ها دارد.

5. ناوگان اتوبوس‌های برقی: حرکت به سمت حمل‌ونقل سبز

در راستای کاهش آلایندگی و ارتقای حمل‌ونقل سبز، پروژه توسعه ناوگان اتوبوس‌های برقی در قطر کلید خورده است. این ناوگان شامل ۷۸۷ اتوبوس برقی است که معادل ۷۴ درصد از کل ناوگان حمل‌ونقل عمومی قطر را تشکیل می‌دهد. پروژه اتوبوس‌های برقی به‌طور خاص برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و بهبود کیفیت هوا در دوحه و سایر مناطق قطر طراحی شده است. این پروژه بخش کلیدی از استراتژی کلی قطر برای توسعه حمل‌ونقل پایدار و دستیابی به اهداف زیست‌محیطی کشور است.

به گزارش «وزارت حمل‌ونقل قطر» هزینه‌های این پروژه هنوز به‌طور دقیق اعلام نشده است. با این حال این پروژه با حمایت بانک جهانی و همکاری با سازندگان بین‌المللی در حال اجرا است. تخمین‌ها حاکی از آن است که این طرح یکی از بزرگ‌ترین پروژه‌های حمل‌ونقل سبز در منطقه خواهد بود. علاوه بر این، قطر به‌منظور افزایش ظرفیت و بهبود کارآیی، در حال سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین برای اتوبوس‌های برقی است.

با این حال وزارت حمل و نقل قطر اعلام کرده که این پروژه تاکنون عملیاتی شده است و پایانه‌های شارژ و تعمیرگاه‌ها فعال هستند. به گفته این نهاد ناوگان برقی به‌طور کامل در حال استفاده است و تمامی اتوبوس‌های برقی در مسیرهای مختلف در حال ارائه خدمات به مسافران هستند. این پروژه به‌ویژه در راستای کاهش ترافیک و آلایندگی در دوحه و دیگر شهرهای قطر به‌کار گرفته شده است. پیش‌بینی می‌شود که با تکمیل این پروژه، قطر به یکی از کشورهای پیشگام در استفاده از حمل‌ونقل برقی در منطقه تبدیل شود.

از منظری دیگر، پروژه توسعه ناوگان اتوبوس‌های برقی قطر با همکاری بانک جهانی و سازندگان بین‌المللی در حال اجرا است. این پروژه از حمایت مالی و فنی بانک جهانی برخوردار است و هدف آن ایجاد زیرساخت‌های لازم برای حمایت از ناوگان حمل‌ونقل سبز و پایدار در قطر است. همچنین، این پروژه به‌طور مداوم به‌دنبال بهبود فناوری‌های مربوط به اتوبوس‌های برقی و ایجاد پایانه‌های جدید است تا بتواند به‌طور موثرتر به نیازهای حمل‌ونقل عمومی پاسخ دهد.

پشت پرده پروژه‌های دریایی و هوایی قطر

قطر با توجه به موقعیت جغرافیایی و اقتصادی خود، به ‌طور پیوسته در حال توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل دریایی و هوایی است. این پروژه‌ها به‌ویژه بندر حمد و فرودگاه بین‌المللی حمد، نقش کلیدی در ارتقای موقعیت تجاری قطر در سطح جهانی ایفا می‌کنند. در این بخش، به تحلیل این دو پروژه مهم پرداخته خواهد شد که هرکدام از آن‌ها در راستای تقویت ظرفیت حمل‌ونقل کالا و مسافر طراحی شده‌اند.

1. بندر حمد: تقویت موقعیت تجاری قطر

بندر حمد، که در حال حاضر با ظرفیت جابه‌جایی ۵ تا ۷.۵ میلیون TEU در سال فعالیت می‌کند، یکی از مهم‌ترین پروژه‌های حمل‌ونقل دریایی قطر است. این بندر به‌منظور تقویت موقعیت تجاری قطر در سطح جهانی طراحی شده و با هدف ایجاد یک هاب دریایی پیشرفته برای جابجایی کالاها و تسهیل تجارت بین‌المللی راه‌اندازی شده است.

به نوشته «موانی قطر» (شرکت دولتی (Qatar Ports) که مسئولیت مدیریت و توسعه بنادر و تاسیسات بندری را بر عهده دارد) هزینه کل پروژه بندر حمد حدود ۷.۴ میلیارد دلار برآورد شده است. این هزینه شامل ساخت و توسعه فازهای مختلف بندر، ایجاد زیرساخت‌ها و تجهیزاتی برای جابه‌جایی کالاهای مختلف می‌شود.

علاوه بر این، این پروژه به‌ طور کامل عملیاتی شده و فازهای جدید آن در حال توسعه هستند. بندر حمد با ظرفیت بالا و زیرساخت‌های پیشرفته‌اش در حال حاضر یکی از بزرگ‌ترین بنادر تجاری در منطقه است و توسعه‌های بیشتر آن شامل افزودن پایانه‌های جدید و گسترش ظرفیت جابجایی کالا خواهد بود. عملیاتی شدن این بندر به وسیله «موانی قطر–ملاحه» اجرایی می‌شود و هدف آن افزایش ظرفیت جابه‌جایی کالا در سطح جهانی است. این مشارکت استراتژیک به‌منظور افزایش ظرفیت لجستیک و تسهیل روند صادرات و واردات در قطر طراحی شده است.

2. فرودگاه بین‌المللی حمد؛ خیز برای توسعه ظرفیت‌های هوایی

فرودگاه بین‌المللی حمد یکی از بزرگ‌ترین فرودگاه‌های منطقه است که در حال گسترش ظرفیت خود برای افزایش پذیرش مسافران است. این فرودگاه به ‌عنوان یک هاب هوایی مهم در منطقه خاورمیانه و جهان شناخته می‌شود و در راستای تأمین نیازهای فزاینده حمل‌ونقل هوایی طراحی شده است. براساس گزارش‌های «وزارت حمل‌ونقل قطر» هزینه‌های کل این پروژه هنوز به‌طور دقیق اعلام نشده است. با این حال، برآوردها نشان می‌دهند که این پروژه به‌منظور گسترش و بهبود زیرساخت‌ها و تجهیزات فرودگاهی به صرف هزینه های بالایی نیاز دارد.

فعلا براساس آمار ارائه شده و آنچه در گزارش‌های وزارت حمل‌ونقل قطر آمده، فاز A این فرودگاه تکمیل شده و فاز B در حال انجام است که ظرفیت این فرودگاه را به بیش از ۶۰ میلیون مسافر در سال افزایش می‌دهد. این توسعه در راستای تقویت موقعیت قطر به‌عنوان یک هاب جهانی حمل‌ونقل هوایی و تسهیل جابه‌جایی مسافران بین‌المللی است. ناگفته نماند که این پروژه تحت نظارت «وزارت حمل‌ونقل قطر» قرار دارد و اجرایش با  همکاری شرکت‌های بین‌المللی برای اجرای فازهای در دستور کار است.  هدف این پروژه، ارتقای ظرفیت پذیرش مسافران و توسعه زیرساخت‌های فرودگاهی برای گسترش خدمات هوایی به‌ویژه در حوزه حمل‌ونقل بار و مسافر است.

در نهایت باید گفت، پروژه‌های بندر حمد و فرودگاه بین‌المللی حمد از ارکان اصلی زیرساخت‌های حمل‌ونقل قطر هستند که با هدف تقویت موقعیت تجاری و حمل‌ونقل هوایی این کشور در سطح جهانی در حال توسعه هستند. این پروژه‌ها نه تنها به‌منظور بهبود دسترسی به خدمات حمل‌ونقل، بلکه در راستای اهداف بلندمدت اقتصادی و تجاری قطر برای تحقق چشم‌انداز 2030 این کشور طراحی شده‌اند. توسعه‌های آینده این پروژه‌ها می‌تواند نقش مهمی در افزایش ظرفیت تجاری و جذب سرمایه‌های خارجی ایفا کند.