مهاجران و زنان: بازیگران کلیدی بازار کار قطر

به گزارش تجارت نیوز، قطر، کشوری با رشد اقتصادی چشمگیر و تلاش‌های مستمر در جهت توسعه پایدار، به‌عنوان یکی از پیشروترین کشورهای خاورمیانه در عرصه‌های اقتصادی و اجتماعی شناخته می‌شود. در سال‌های اخیر، این کشور به بهبود وضعیت بازار کار خود و ارتقای نرخ اشتغال، به ویژه برای زنان توجه ویژه‌ای داشته است. در حالی ‌که دوحه در گذشته بر بخش‌های انرژی و نفت به‌عنوان ستون فقرات اقتصاد خود تکیه داشت، اما اکنون در تلاش است تا اقتصاد خود متنوع تر کرده و با تقویت بخش‌های مختلف، به یک الگوی پیشرفته در زمینه اشتغال و توسعه پایدار تبدیل شود.

یکی از مهم‌ترین اهداف قطر در این مسیر، افزایش مشارکت زنان در بازار کار است. در گذشته، زنان در بسیاری از کشورها، به‌ویژه در خاورمیانه، با موانع زیادی در زمینه اشتغال مواجه بودند؛ اما قطر با اتخاذ سیاست‌های ویژه و اصلاحات اجتماعی و فرهنگی، توانسته نقش زنان را در عرصه‌های مختلف اقتصادی پررنگ کند. از جمله این سیاست‌ها می‌توان به تقویت آموزش عالی برای زنان، حمایت از ورود آن‌ها به مشاغل تخصصی و ارائه فرصت‌های شغلی برابر اشاره کرد. از سوی دیگر، دولت قطر با توجه به نیاز به نیروی کار متخصص و ماهر، به ترویج آموزش‌های تخصصی و فنی برای زنان پرداخته و در این راستا، اقداماتی چون اعطای بورسیه‌های تحصیلی به زنان و ارتقای برنامه‌های آموزشی در دانشگاه‌ها و موسسات عالی خود را در دستور کار قرار داده است.

با این حال، چالش‌های اقتصادی و اجتماعی همچنان در مسیر توسعه اشتغال زنان در قطر وجود دارد. یکی از این چالش‌ها، شکاف دستمزد جنسیتی است که در بسیاری از صنایع و مشاغل همچنان مشاهده می‌شود. در حالی که مشارکت زنان در بازار کار به طور کلی در حال افزایش است، دستمزد زنان نسبت به مردان در بسیاری از صنایع پایین‌تر است، به‌ویژه در مشاغلی که به مهارت‌های تخصصی نیاز دارند. با توجه به این متغیرهای، در گزارش پیش‌ رو تلاش بر آن است تا وضعیت نرخ اشتغال قطر با توجه به جنسیت و سطح تحصیلات مورد تحلیل قرار گیرد. داده‌های موجود از اداره آمار قطر، بانک جهانی و گزارش‌های مختلف بین‌المللی نشان‌دهنده پیشرفت‌های قابل توجهی در این زمینه است، به‌ویژه در زمینه باسوادی و مشارکت اقتصادی زنان.

نرخ سواد در قطر

نرخ سواد در قطر بالا است و همین گزاره به یکی از ویژگی های این بازیگر تبدیل شده است. طبق داده‌های اداره آمار قطر و گزارش‌های یونسکو، نرخ باسوادی بزرگسالان در قطر نزدیک به 93 تا 99 درصد است که در مقایسه با دیگر کشورهای منطقه خاورمیانه بسیار بالا محسوب می‌شود. به باور ناظران نرخ بالای باسوادی نشان‌دهنده موفقیت قطر در ارتقای سطح تحصیلات عمومی است. این در حالی است که همزمان نرخ باسوادی در میان زنان قطری نیز به حدود 99 درصد می‌رسد، که این امر نشان از تلاش‌های دولت برای ارتقاء آموزش زنان و ایجاد فرصت‌های برابر آموزشی برای آن‌ها دارد.

مریم الحسن، تحلیلگر اقتصادی فعال در مرکز مطالعات خلیج فارس، در این باره نوشته: «قطر با سرمایه‌گذاری در نظام آموزشی، به‌ویژه برای زنان، توانسته سطح باسوادی را به‌طور چشمگیری بالا ببرد و از این طریق فرصت‌های شغلی و اقتصادی جدیدی برای زنان ایجاد کند». او در ادامه تاکید دارد: « این امر نقش مهمی در بهبود وضعیت اشتغال زنان در قطر ایفا کرده است بالاخص آن که ارتقاء باسوادی زنان به‌ویژه در دوره‌های تحصیلات عالی، زمینه‌ساز افزایش مشارکت زنان در مشاغل تخصصی و پردرآمد شده است.»

همزمان جان دوگلاس، استاد اقتصاد در دانشگاه دوحه، معتقد است که قطر با استفاده از مدل‌های آموزشی جامع و متنوع، علاوه بر افزایش باسوادی عمومی، توانسته تعداد زیادی از زنان را به‌ویژه در رشته‌های فنی و علمی جذب بازار کار کند. این تغییرات در سیستم آموزشی قطر موجب افزایش توانمندی‌های زنان در صنایع مختلف، از جمله مهندسی، فناوری اطلاعات و علوم پزشکی شده است. همچنین، سارا حسن، کارشناس حقوق کار در قطر، اشاره می‌کند که این تغییرات در آموزش زنان به‌طور مستقیم در کاهش شکاف‌های جنسیتی در اشتغال و ایجاد فرصت‌های شغلی برابر تاثیرگذار بوده است.

علاوه بر این، دولت قطر به طور خاص بر ارتقای فرصت‌های آموزشی برای زنان تاکید کرده و تلاش دارد تا زیرساخت‌های آموزشی و شغلی برای زنان را تقویت کند. بانک جهانی نیز در گزارش‌های خود به این موضوع اشاره کرده  و نوشته که افزایش نرخ باسوادی و دسترسی به آموزش برای زنان نه تنها به پیشرفت اجتماعی و اقتصادی کشور کمک کرده، بلکه در نهایت به بهبود وضعیت اشتغال و کاهش بیکاری در بین زنان نیز منجر شده است.

این روند نشان‌دهنده سیاست‌های موفق قطر در زمینه آموزش و ارتقاء فرصت‌های شغلی برای زنان است که می‌تواند به‌عنوان الگویی برای سایر کشورهای منطقه خاورمیانه مطرح شود. در این مسیر، قطر باید همچنان بر تقویت زیرساخت‌های آموزشی و ایجاد فرصت‌های بیشتر برای زنان در مشاغل تخصصی و با دستمزد بالا تمرکز کند تا برابری کامل در بازار کار را تحقق بخشد.

نرخ اشتغال بر اساس سطح تحصیلات

نرخ اشتغال زنان در قطر در سال‌های اخیر شاهد رشد چشمگیری بوده است. طبق آمار، نرخ مشارکت اقتصادی زنان در قطر در سال 2024 به 63.3 درصد رسید که نسبت به سال 2017، که این نرخ 58 درصد بود، رشد قابل توجهی را نشان می‌دهد. این آمار همچنین حکایت از تلاش‌های قطر برای افزایش مشارکت زنان در بازار کار دارد، به‌ویژه در بخش‌های دولتی و خصوصی. از همین رو گفته می شود که قطر در مسیر حرکت به سوی ارتقاء برابری جنسیتی در فرصت‌های شغلی است که در گذشته بیشتر تحت سلطه مردان قرار داشت.

یکی دیگر از ویژگی‌های مثبت بازار کار این کشور، نرخ بیکاری بسیار پایین است. نرخ بیکاری زنان در سه‌ماهه دوم سال 2024 تنها 0.4 درصد گزارش شده که این رقم قطر را در مقایسه با بسیاری از کشورهای منطقه در ردیف کشورهایی با نرخ بیکاری پایین قرار می‌دهد. نرخ پایین بیکاری نشان‌دهنده موفقیت سیاست‌های دولت قطر در جذب زنان به بازار کار و فراهم کردن فرصت‌های شغلی برای آن‌ها است. این موفقیت به طور مشخص در زمینه‌های خدماتی، آموزشی، بهداشت و درمان، و مهندسی مشهود است، جایی که زنان توانسته‌اند نقش‌های کلیدی ایفا کنند.

جان دوگلاس، استاد اقتصاد در دانشگاه دوحه، معتقد است که رشد مشارکت زنان و کاهش نرخ بیکاری آن‌ها نتیجه سیاست‌های حمایتی دولت و اصلاحات در ساختارهای اجتماعی و فرهنگی قطر است. او اشاره می‌کند که این تغییرات در بازار کار قطر می‌تواند به توسعه پایدار اقتصادی و اجتماعی در درازمدت منجر شود. به گفته این تحلیلگر، سیاست‌های دولت در زمینه آموزش، توانمندسازی اقتصادی زنان و ترویج برابری جنسیتی در محل کار از مهم‌ترین عوامل این پیشرفت بوده است.

از دیگر نکات مهم در خصوص بازار کار قطر، توجه به سطح اشتغال مردان و مقایسه آن با وضعیت زنان است. در حالی که مردان قطری معمولا در تمامی سطوح تحصیلات نرخ اشتغال بالایی دارند، برای زنان قطری، سطح تحصیلات نقش بسیار مهمی در میزان اشتغال ایفا می‌کند. بسیاری از زنان قطری که در دانشگاه‌ها تحصیل کرده‌اند، اکنون در مشاغل تخصصی به‌ویژه در بخش‌های مرتبط با فناوری اطلاعات، مهندسی و علوم پزشکی فعالیت دارند.

همچنین، بر اساس گزارش‌های بانک جهانی و اداره آمار قطر، رشد نرخ اشتغال زنان در مقایسه با مردان قابل توجه است. زنان در بخش‌های دولتی و خصوصی به طور فزاینده‌ای در مشاغل مدیریتی و تخصصی فعال اند. در همین راستا، مریم جابر، تحلیلگر اجتماعی فعال در موسسه مطالعات اجتماعی قطر، می‌گوید: «قطر در حال تبدیل‌شدن به یکی از کشورهای پیشرو در جذب زنان به مشاغل با دستمزد بالا و تخصص‌های نوآورانه است. این تغییرات در جامعه قطر نه تنها به‌عنوان یک موفقیت اجتماعی محسوب می‌شود، بلکه می‌تواند به توسعه اقتصادی پایدار در سطح ملی کمک کند.»

با این حال، همچنان چالش‌هایی وجود دارد که نیاز به توجه بیشتر دارند. یکی از این چالش‌ها، شکاف دستمزد جنسیتی است که در برخی صنایع مانند انرژی و خدمات همچنان قابل مشاهده است. زنان به‌طور میانگین 75 درصد از دستمزد مردان را برای کار مشابه دریافت می‌کنند. این شکاف دستمزد یکی از مشکلات اصلی است که باید مورد توجه قرار گیرد. سارا حسن، کارشناس حقوق کار در قطر، پیشنهاد می‌کند که دولت باید سیاست‌های بیشتری برای ترویج برابری در دستمزدها در محل‌های کار اتخاذ کند تا زنان بتوانند به‌طور برابر در مشاغل با دستمزد بالا حضور داشته باشند.

در مجموع، بازار اشتغال قطر در حال تغییر و تحول است و مشارکت زنان در آن رو به افزایش است. این تغییرات می‌توانند به بهبود وضعیت اقتصادی کشور و افزایش پایداری بازار کار منجر شوند. با این حال، نیاز به اصلاحات بیشتر در زمینه برابری جنسیتی و رفع شکاف‌های دستمزد برای دستیابی به یک بازار کار کاملا برابر همچنان احساس می‌شود. یکی از مهم‌ترین عوامل تاثیرگذار در نرخ اشتغال قطر، سطح تحصیلات افراد است. افرادی که دارای تحصیلات عالی هستند، به‌ویژه زنان، شانس بیشتری برای اشتغال دارند. طبق اطلاعات موجود از اداره آمار قطر، یونسکو و گزارش‌های جهانی بانک جهانی، افراد دارای مدرک دانشگاهی یا بالاتر نسبت به سایرین، شانس بیشتری برای یافتن شغل دارند. این امر به‌ویژه در میان زنان قطری که به تحصیلات عالی دسترسی دارند، مشهود است. زنان با مدارک دانشگاهی یا بالاتر، به‌ویژه در رشته‌های مهندسی، فناوری اطلاعات و علوم پزشکی، موفق تر هستند.

مریم جابر، تحلیلگر اجتماعی فعال در موسسه مطالعات اجتماعی قطر، بر این باور است که سیاست‌های دولت در زمینه ارتقاء تحصیلات عالی برای زنان و دسترسی به رشته‌های تخصصی تاثیر مثبتی بر افزایش نرخ اشتغال زنان در قطر داشته است. او همچنین تاکید می کند که زنان در حال تبدیل‌شدن به نیروی کار کلیدی در قطر هستند.

وضعیت مهاجران

در کنار رشد نرخ اشتغال زنان و مردان قطری، مهاجران نیز نقش قابل توجهی در بازار کار قطر ایفا می‌کنند. طبق داده‌ها، مهاجران قطر بیشترین سهم را در بخش‌های ساخت‌و‌ساز، خدمات و صنایع غیررسمی دارند. به‌ویژه، در بخش‌هایی چون ساخت‌و‌ساز، که به نیروی کار غیرقطری وابسته است، نرخ اشتغال بالای مهاجران مشاهده می‌شود.

طبق داده‌های درگاه داده باز قطر و UNFPA، مهاجران به‌ویژه در مشاغل کم‌مهارت و فنی مشغول به کار هستند و سهم بزرگی از جمعیت فعال اقتصادی در این بخش‌ها را تشکیل می‌دهند. این دسته از افراد عمدتا از کشورهای آسیای جنوب شرقی، هند و دیگر کشورهای عربی به قطر مهاجرت کرده‌اند و نرخ بیکاری در میان آنان نسبت به شهروندان قطری کمتر است، چرا که بیشتر در مشاغل فنی و کارگری مشغول به کارند. علاوه بر این، به‌دلیل افزایش تقاضا در بخش‌های ساخت‌وساز و خدمات در دوران رشد سریع اقتصادی قطر، مهاجران نقش اساسی در حفظ پویایی این بخش‌ها دارند.

احمد عبدالرحمن، تحلیلگر اقتصادی استاد دانشگاه قطر اشاره می‌کند که مهاجران به‌ویژه در بخش‌های خدماتی و ساخت‌و‌ساز، نقشی حیاتی در پیشبرد اقتصاد قطر دارند. او بر این باور است که دولت قطر باید به این بخش از نیروی کار توجه بیشتری داشته باشد و برنامه‌های حمایتی برای ارتقای مهارت‌ها و بهبود شرایط کاری مهاجران در دستور کار قرار دهد. به باور عبدالرحمن؛ دولت باید اقداماتی برای ارتقاء مهارت‌های مهاجران و دسترسی بهتر آن‌ها به آموزش‌های حرفه‌ای و فنی انجام دهد تا هم از کیفیت نیروی کار افزوده شود و هم مهاجران بتوانند در بخش‌های پردرآمدتر و تخصصی‌تر مشغول به کار شوند.

این نکته از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است چرا که شرایط زندگی و کاری مهاجران می‌تواند بر بهبود رفاه اجتماعی و کیفیت خدماتشان تاثیر داشته باشد. دولت قطر این پتانسیل را دارد تا با ارائه برنامه‌های آموزشی و ایجاد فرصت‌های شغلی در بخش‌های مهارتی، از جمله فناوری اطلاعات و پزشکی، هم به نفع خود و هم به نفع مهاجران بهره‌برداری کند. یوسف القحطانی، استاد جامعه‌شناسی در دانشگاه قطر، بر این باور است که هرچند مهاجران سهم عمده‌ای در بخش‌های مختلف اقتصادی دارند، اما همچنان برای بهبود وضعیت آنان باید تلاش‌هایی برای کاهش تبعیض‌های شغلی و اجتماعی انجام شود. به‌ویژه در صنایعی که مهاجران در آن‌ها مشغول به کار هستند، می‌بایست سیاست‌های حمایتی جهت ارتقای شرایط کار و پرداخت‌های منصفانه بیشتر در نظر گرفته شود.

در نهایت، با توجه به اینکه مهاجران بخش عمده‌ای از نیروی کار قطر را تشکیل می‌دهند، بهبود شرایط کاری و اجتماعی آنان نه تنها به نفع اقتصاد قطر است، بلکه می‌تواند به پایداری اجتماعی و اقتصادی بلندمدت این کشور کمک کند.