روسیه، میراث‌دار «اتحاد جماهیر شوری سابق»، پس از نزدیک به ۳ دهه از فروپاشیِ این امپراتوری، حالا برای نخستین بار به شکلی جدی با «هژمونیِ» آمریکا و اروپا رو در رو شده است. خروجی این ماجرا هر چه که باشد، یعنی چه یک جنگ تسلیحاتی واقعی و چه دوره‌ای تازه از جنگ اقتصادی، واضح است که جهان در حال پوست‌اندازی است.

به گزارش تجارت‌نیوز، با این همه، به نظر می‌رسد که ماجرا پیچیده‌تر از آن است که در ابتدا تصور می‌شد. به عبارت ساده، بحران اوکراین، صرفا ماجراجویی «ولادیمیر پوتین» در مقابل «ناتو» نیست، بلکه کاسه دیگری زیر نیم‌کاسه است: داستانِ «هژمونی» و حتی جنگ انرژی.

گمانه‌زنی‌های نهادهای امنیتی آمریکایی و اروپایی نشان می‌دهد که روسیه واقعا به دنبال حمله به اوکراین است و آمریکا حتی با اطمینان اعلام کرده که این اتفاق می‌تواند چهارشنبه آینده رخ بدهد. اما آیا واقعا ملاحظات دیگری هم دست اندر کارند؟

حمله و ضد حمله

آمریکا شروع به ارسال سلاح و پرسنل نظامی خود به اوکراین و شرق اروپا کرده و همزمان، روس‌ها هم برنامه‌شان را جلو می‌برند: طی روزهای گذشته، تصاویری از مرز روسیه و اوکراین مخابره شده که نشان می‌دهد ارتش روسیه در حال نصب لوله‌هایی برای حفظ جریان دائمی سوخت مورد نیاز تانک‌هایش است. این یعنی حتی برای تامین سوخت مورد نیاز تانک‌های‌شان هم برنامه‌ریزی کرده‌اند.

از آن‌سو، حدود ۳۰ کشتی نظامی روسیه هم در «دریای سیاه» مانور نظامی برگزار کرده‌اند و خبرهایی هم مبنی بر پرواز هواپیماهای شناسایی روسیه، حتی در نزدیکی آب‌های ساحلی بریتانیا به گوش می‌رسد.

فرصت نهایی برای آزمودنِ سلاح آمریکایی

با این همه، ظاهرا هنوز مشخص نیست که واکنش آمریکا به بحران پیش آمده چه خواهد بود. در یک مورد، آمریکایی‌ها اعلام کرده‌اند که حاضر نیستند جان سربازان‌شان را در اوکراین به خطر بیندازند. ترجمه این حرف یعنی احتمالا آمریکایی‌ها حتی یک گلوله هم شلیک نخواهند کرد.

از آن‌سو، در گفت‌و‌گویِ مستقیم یک ساعت و ۶ دقیقه‌ای «جو بایدن» و «ولادیمیر پوتین»، آن‌طور که گفته می‌شود، رییس‌جمهور آمریکا به صورت مستقیم «پوتین» تهدید کرده که در صورت حمله به اوکراین، تحریم‌هایی بر سرِ اقتصاد روسیه خراب خواهند شد که اقتصاد این کشور را ویران خواهند کرد.

پیش از این، خبرهایی بیرون آمده بود که نشان می‌داد در آمریکا، بحث بر سر اعمالِ «مادر همه تحریم‌ها» (Mother of all sanctions) علیه روسیه به میان آمده که شامل تحریم بانکی و قطع دسترسی روسیه به شبکه «سوئیفت» هم می‌شود. این یعنی آمریکایی‌ها مصمم هستند بار دیگر از سلاح تحریم استفاده کنند.

آیا تحریم روسیه شدنی است؟

تا به حال هیچ کشوری با اقتصادی به بزرگیِ اقتصاد روسیه، تحت تحریم «سوئیفت» قرار نگرفته است. تنها استثنا ایران است که حتی این مورد هم کاملا موفق نبود و ایران همچنان از طریق شیوه‌هایی مانند «تهاتر»، بخشی از تجارت خارجی خود را نجات داده است.

از طرفی، قطع دسترسی روسیه به «سوئیفت» می‌تواند جرقه رخدادهای نامطلوب بعدی را بزند: روسیه ممکن است در همراهی با چین، دلار را به طور کامل از مبادلات خارجی خود کنار بگذارد و حتی ممکن است رمزارزهای ملیِ این دو کشور، جایگزین دلار شوند. به این ترتیب، شبکه «سوئیفت» در معرض فروپاشی کامل قرار می‌گیرد.

روسیه هم البته دست به ضدحمله تحریمی زده است. روس‌ها از همین حالا تهدید کرده‌اند که می‌توانند با قطع صادرات گاز به اروپا، قاره سبز را به بحرانی وارد کنند که نظیرش را ندیده است. اروپا (و اقتصادهایی به بزرگیِ اقتصاد آلمان) تشنه واردات گاز از روسیه هستند و فعلا جایگزین قابل اعتنایی هم در این مورد وجود ندارد.

پاتکِ آمریکا به اروپا؟

اما همه این‌ها ممکن است صرفا رویه ماجرا باشند. همین تازگی، فرارو، به نقل از «جک راسموس»، استاد اقتصاد سیاسی در دانشگاه «سنت‌ماری کالیفرنیا»، نوشته بود که آمریکا منافع متعددی از بروز بحران اوکراین به دست خواهد آورد و دلیل تعلل آمریکا برای تحت فشار گذاشتنِ «پوتین» به شکلی موثر، همین منافع هستند.

«راسموس» به عنوان نمونه، به این مورد اشاره می‌کند که آمریکا ممکن است آلمان را تشویق به تحریم خط لوله «نورد استریم ۲» کند. این خط لوله برای روسیه و آلمان بسیار مهم است و قرار است گاز روسیه را به آلمان منتقل کند. برای این پروژه، همین حالا میلیاردها دلار هزینه شده است.

اگر هشدار «راسموس» را جدی بگیریم، آمریکا با یک تیر سه هدف خواهد زد: هم ضربه‌ای در ابعاد میلیارد دلاری به روسیه وارد می‌کند و هم اهرم فشاری علیه آلمان و اتحادیه اروپا به دست می‌آورد. علاوه بر این، آمریکا موفق خواهد شد آلمان را برای خرید گاز از آمریکا قانع کند.

شرکت‌های تولیدکننده گاز طبیعی در آمریکا هم از این رخداد احتمالی، میلیاردها دلار سود می‌برند، چرا که در صورت صادرات گاز آمریکا به آلمان، در آمریکا کمبود عرضه گاز ایجاد می‌شود و قیمت گاز طبیعی برای مصرف‌کننده آمریکا هم بالا می‌رود.

«هویج» برای «قطر»

اما اقتصاد انرژی حتی می‌تواند توضیحات بیشتری هم برای آنچه که در بحران اوکراین می‌گذرد، فراهم کند. همین چند روز پیش بود که «بایدن»، در کاخ سفید میزبان «شیخ تمیم بن حمد آل ثانی»، امیر قطر، بود و وعده‌ای قابل توجه به او داد.

بنا بر گزارش‌ها، جو بایدن در این دیدار اعلام کرد که با اعطای موقعیت ویژه به قطر در روابط با آمریکا، قصد دارد این کشور را به عنوان یکی از متحدان اصلی غیر ناتوی ایالات متحده معرفی کند. به گفته بایدن، او به زودی به کنگره ایالات متحده اطلاع خواهد داد که قطر از این پس در زمره آن دسته از کشورهایی قرار می‌گیرد که عضو «پیمان آتلانتیک شمالی» (ناتو) نیستند، اما روابط همکاری راهبردی با ارتش ایالات متحده دارند.

ماجرا ساده است: آمریکا قطر را یک مرحله دیگر به خود نزدیک می‌کند و در مقابل، قطر می‌پذیرد که گاز صادراتی به اروپا را افزایش بدهد. در این صورت، دست آمریکا و متحدان اروپایی‌اش برای تحت فشار گذاشتن روسیه (چه در جنگ و چه در صلح) بازتر خواهد بود. علاوه بر این، قطر احتمالا خواهد پذیرفت که آمریکایی‌ها حضور نظامیِ سنگین‌تری در این کشور داشته باشند.

پاسِ گل به ترکیه و حتی اسرائیل

اما آمریکا در این ماجرا، حتی «هویج»هایی هم برای دیگر متحدان خود در نظر گرفته است. چند هفته پیش، «رجب طیب اردوغان»، رئیس‌جمهور ترکیه، از آمادگی ترکیه برای واردات گاز طبیعی اسرائیل و انتقال آن به اروپا خبر داد.

ماجرا از این قرار است که ترکیه، اسرائیل، یونان، قبرس و حتی مصر، در سال‌های اخیر مدعی کشف میادین گازی در «دریای مدیترانه» شده‌اند و به طور طبیعی، اروپا می‌تواند مشتری بالقوه گاز استحصال‌شده از این میادین باشد.

اما نفع ترکیه، اسرائیل یا حتی مصر از صادرات گاز به اروپا بسیار بیشتر از کسب درآمد است. دلارهای ناشی از صادرات گاز در جیب ترکیه (آن هم در شرایط بحران اقتصادی در این کشور)، می‌تواند «اردغان» را از «پوتین» دور کند و این دو، به نظر آمریکا در سال‌های اخیر بیش از حد به یکدیگر نزدیک شده بودند.

از آن‌سو، روسیه و چین هر دو در سال‌های اخیر سعی کرده‌اند به اسرائیل نزدیک شوند و در این زمینه، چینی‌ها حتی میلیاردها دلار در بنادر اسرائیلی سرمایه‌گذاری کرده‌اند. «هویج» خیلی وقت‌ها بهتر از «چماق» عمل می‌کند.

آیا ایران هم می‌تواند بازی کند؟

خبر باورنکردنی اما این است که به هم‌خوردنِ توازن قوا در ماجرای بحران اوکراین، به صورت بالقوه برای ایران هم مزایایی در بر دارد. ایران بزرگ‌ترین پتانسیل صادرات گاز در منطقه (به غیر از روسیه، قطر و با کمی اغماض ترکمنستان و جمهوری‌آذربایجان) را دارد و از قضا، با کشف «میدان گازی چالوس»، ایران می‌تواند حتی در جایگاه نخست از این منظر قرار بگیرد.

اما بر خلاف تمام کشورهایی که بحران اوکراین می‌تواند به نفع آنها تمام شود (از ترکیه گرفته تا اسرائیل و حتی قطر)، ایران تنها کشوری است که همین حالا بر سر میز مذاکره با ابرقدرت‌های درگیر در این ماجرا نشسته است: میز مذاکرات هسته‌ای.

خبر بد اما این است که روس‌ها به نمایندگی از طرف ایرانی در این مذاکرات با آمریکایی‌ها نشست و برخاست دارند و «غیرممکن است» که بر سر منافع ایران معامله‌ای نکرده باشند. اگر نمایندگان ایران و آمریکا به صورت مستقیم مذاکره کنند (که خبرهایِ درزکرده نشان می‌دهد همین‌طور هم بوده)، ایران می‌تواند بر سر بحران اوکراین از آمریکایی‌ها امتیازگیری کند.

گاز ایران به اروپا می‌رسد؟

ایران دست‌کم ۲ دهه (از زمان ریاست‌جمهوری «محمد خاتمی») است که به دنبال صادرات گاز به اروپا است. روسیه اما همیشه اصلی‌ترین مانع بر سر تحقق این خواسته بوده و هر بار بر سرِ راه اجرایی‌شدنِ این ماجرا سنگ‌اندازی کرده است.

اگر ایران و آمریکا بتوانند در شرایط کنونی تنها اندکی از مواضع خود کوتاه بیایند، گاز ایران می‌تواند به اروپا برسد. این رویا، نه فقط برای ایران درآمدی افسانه‌ای به دنبال خواهد داشت، که می‌تواند حلقه تحریم‌های ایران را هم باز کند.