نیم‌نگاهی به مفهوم «تورم» در اقتصاد

تورم چیست؟

افزایش سطح عمومی قیمت‌ها را تورم می‌نامند. به زبان ساده‌تر، زمانی که قیمت کالا و خدمات در بازه مشخصی از زمان افزایش یابد، شاهد تورم هستیم. البته میزان دقیق عدد تورم را با افزایش قیمت در کالاهای از پیش‌ تعیین‌شده محاسبه می‌کنند. منظورمان از کالاهای از پیش تعیین‌شده، سبد کالایی است که بانک مرکزی و مرکز آمار، هریک به صورت جداگانه آن را تعیین و اعلام می‌کنند. پس گران شدن تنها یک کالا تورم محسوب نمی‌شود.

علت‌های افزایش در سطح عمومی قیمت‌ها

درباره ریشه بالا رفتن قیمت، نظرات مختلفی وجود دارد که اینجا به چهار گروه از آنها اشاره می‌کنیم.

گروه اول معتقدند که میزان عرضه پول (Money Supply) در شکل‌گیری تورم تاثیرگذار است. هرچه عرضه پول بیشتر باشد، میزان تورم نیز بیشتر است. گروه دوم افزایش بیش از حد تقاضا نسبت به عرضه را عامل مهمی می‌دانند. گروه سوم می‌گویند افزایش هزینه‌های تولید و عوامل تولید باعث افزایش سطح عمومی قیمت‌‌ها می‌شود. همچنین این نظریه قادر به توضیح پدیده رکود تورمی (Stagflation) است. گروه آخر علت را ساختار اقتصاد و جامعه می‌داند. آنها معتقدند که تنها یک بُعد تورم، پولی است. به عبارت دیگر، شاید بتوانیم تنها با راه حل‌های پولی تورم را به طور موقت مهار کنیم. اما بدون در نظر داشتن عوامل ساختاری مانند نبود تعادل بین عرضه و تقاضا، تورم مجددا بازخواهد گشت.

تورم در ایران

مرکز آمار و بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، دو نهاد مسئول در ارتباط با انتشار اطلاعات اقتصادی در ایران هستند. طبق آمار سال‌های گذشته، تورم ایران همواره دورقمی بوده اما با توجه به آمار بانک جهانی، تورم ایران بعد از 25 سال در سال گذشته به 8/5 درصد رسید.

نحوه محاسبه تورم در ایران

آﻣﺎرﮔﯿﺮان ﺑﺎﻧﮏ ﻣﺮﮐﺰی ﺑﺎ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﻪ ﺧﺮدﻩﻓﺮوﺷﺎن در هر ماه، ﻗﯿﻤﺖ 359 ﻗﻠﻢ ﮐﺎﻻ و ﺧﺪﻣﺖ (272 ﻗﻠﻢ کالا و 87 قلم خدمت) را از 75 شهر مختلف کشور جمع‌آوری می‌کنند. پس از محاسبه هریک از اقلام در پایان هر سال، از این قیمت‌ها میانگین می‌گیرند و میزان تورم را مشخص می‌کنند. البته باید بگوییم که وزن هر کالا و خدمت، تاثیر متفاوتی بر نرخ تورم دارد. روش ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﺮﮐﺰ آﻣﺎر اﯾﺮان و ﺑﺎﻧﮏ ﻣﺮﮐﺰی یکسان اﺳﺖ و ﺗﻔﺎوﺗﯽ ﻧﺪارد، اﻣﺎ ﺗﻌﺪاد اﻗﻼم در ﺳﺒﺪ ﮐﺎﻻﯾﯽ ﻣﺮﮐﺰ آﻣﺎر اﯾﺮان ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﺑﺎﻧﮏ ﻣﺮﮐﺰی اﺳت.

تورم در جهان

باید بدانیم که تورم در همه‌ی کشورها وجود دارد و آرزوی تمام اقتصاددانان پایین نگه داشتن آن (عددی بالاتر اما نزدیک به صفر) است. در اقتصاد جهان آمارهای جالبی را می‌بینیم. مثلا درباره همین موضوعی که در حال مرور آن هستیم (امیدوارم تا اینجا برایتان جذاب بوده باشد) ونزوئلا تورم 800 درصدی در اقتصاد خود دارد و رتبه اول را به خود اختصاص داده است. از طرف دیگر، کشور سومالی کمترین نرخ را برای خود ثبت کرده است. این نرخ برابر منفی 3/5 درصد است. همچنین به‌طور میانگین تورم جهان در حدود 2 درصد است.

تورم، یک شر لازم

شاید به گوش شما هم خورده باشد که اقتصاددانان تمایل دارند تورم در اقتصاد وجود داشته باشد و هیچگاه صفر (یا منفی) نشود. برای آن‌که دلیل این میل ظاهرا عجیب را بدانیم، باید لحظه‌ای خودمان را به‌جای تولیدکنندگان قرار دهیم.

فرض کنید یک تولیدکننده در طول چند سال محصولات خود را به یک قیمت ثابت بفروشد. انگیزه تولیدکننده برای ادامه فعالیت کاهش می‌یابد. زیرا با فرض ثابت بودن مشتریان، هیچ پیشرفتی در درآمد خود نمی‌بیند. منفی بودن تورم در بلندمدت، ممکن است باعث تعطیلی کسب‌وکارها شود و رکود (deflation) به وجود آید. از این رو، اقتصاددانان وجود تورم کم و کنترل‌شده را برای تحرک اقتصاد تجویز می‌کنند، اما نرخ‌های بالا و افسارگسیخته را خطرناک می‌دانند.