به گزارش تجارت نیوز، در روز ۲۳ اکتبر، آمریکا دور تازه‌ای از تحریم‌ها را علیه دو غول انرژی روسیه یعنی «روس‌نفت» و «لوک‌اویل» اعمال کرد. در ظاهر هدف این است که جلوی درآمدهای نفتی روسیه گرفته شود تا اهرم فشاری برای پایان دادن به جنگ اوکراین باشد. اما در واقع، اثر مستقیم این تحریم‌ها در کوتاه‌مدت بر مسیرهای تجاری نفت در آسیاست، جایی که روسیه طی دو سال گذشته بخش عمده صادرات خود را روانه چین و هند کرده است.
با اعلام این تحریم‌ها، قیمت نفت برنت بیش از پنج درصد افزایش یافت؛ اقدامی که نشان داد بازار جهانی، این بار تهدیدی واقعی علیه زنجیره انتقال نفت روسیه احساس کرده است.
تحریم‌های جدید غرب، نه‌تنها شرکت‌های تولیدکننده روسی، بلکه بازیگران کلیدی در بخش بیمه، حمل‌ونقل و تجارت بین‌المللی نفت را نیز هدف قرار داده‌اند. این یعنی حلقه فشار از سطح تولید به سمت زیرساخت‌های انتقال و مالی منتقل شده است و همین موضوع دور زدن تحریم‌ها را سخت‌تر می‌کند.
واکنش مثبت خریداران نفت روسیه به تحریم‌ها!
چین که تا پیش از این یکی از مقاصد اصلی نفت روسیه بود، نخستین واکنش جدی را نشان داد. طبق گزارش خبرگزاری رویترز، چهار شرکت ملی نفت این کشور شامل پتروچاینا، سینوپک، سی‌ان‌اواوسی و ژنهوا اویل خرید نفت از روسیه از مسیر دریا را به حالت تعلیق درآورده‌اند. این تصمیم به گفته منابع تجاری، پاسخی احتیاط‌آمیز به خطر قرار گرفتن در دام تحریم‌های ثانویه آمریکاست.
در نتیجه، گرچه بخش قابل توجهی از نفت روسیه هنوز از طریق خطوط لوله به چین می‌رسد، اما توقف واردات دریایی از سوی شرکت‌های دولتی می‌تواند ضربه‌ای جدی بر درآمدهای نفتی روسیه وارد کند.
آن‌طور که رویترز مدعی شده، گرچه بخش عمده‌ای از واردات نفت چین از روسیه از طریق شرکت‌های مستقل و پالایشگاه‌های کوچک موسوم به «تی‌پات» انجام می‌شود اما توقف خرید از سوی شرکت‌های دولتی چین می‌تواند فشار قابل توجهی بر درآمدهای نفتی روسیه وارد کند.
از سوی دیگر، پالایشگاه‌های هند که در دو سال گذشته به بزرگ‌ترین خریداران نفت دریایی روسیه بدل شده بودند نیز سیگنال‌هایی از کاهش واردات داده‌اند. هند نمی‌خواهد در میانه رویارویی غرب و روسیه گرفتار شود و ترجیح می‌دهد مسیرهای وارداتی خود را به سمت خاورمیانه متنوع کند. بدین ترتیب، هم چین و هم هند، دو مشتری اصلی نفت روسیه، در حال بازتعریف راهبردهای خرید خود هستند؛ موضوعی که به‌طور ناگزیر بر بازارهای جهانی اثر می‌گذارد.
بنا بر گزارش رویترز، چین روزانه حدود یک میلیون و ۴۰۰ هزار بشکه نفت روسیه را از مسیر دریا وارد می‌کند و همچنین حدود ۹۰۰ هزار بشکه در روز نیز از طریق خطوط لوله دریافت می‌کند که همگی به شرکت پتروچاینا می‌رسد؛ بخشی که به‌گفته معامله‌گران کمتر تحت تاثیر تحریم‌ها قرار می‌گیرد.
پیش‌تر گو جیاکون، سخنگوی وزارت خارجه چین، در واکنش به تحریم‌های جدید آمریکا عنوان کرد: «چین، پیوسته مخالف تحریم‌های یکجانبه‌ای بوده که فاقد مبنایی در حقوق بین‌الملل است و مجوزی در شورای امنیت سازمان ملل ندارد. چین در ایجاد و مشارکت در بحران اوکراین نقشی نداشته و طرف اروپایی در جایگاهی قرار ندارد که اظهارات غیرمسئولانه‌ای را درباره مبادلات عادی و همکاری‌ها بین چینی‌ها و شرکت‌های روسی مطرح کند.»
چین همواره بیان کرده است که تحریم‌های یک‌جانبه را به رسمیت نمی‌شناسد و با دور زدن تحریم، اقدام به خرید نفت کشورهای تحریمی می‌کند. با این حال این کشور در مقام یکی از بازیگران اصلی در تجارت جهانی انرژی، تلاش دارد از یک سو وابستگی خود به نفت روسیه را کاهش دهد و از سوی دیگر، از منازعه مستقیم با غرب پرهیز کند.
بازتعریف بازار نفت آسیا و فرصت‌سازی برای ایران
اما در پس این تحولات، بازار نفت آسیا در حال بازتعریف شدن و تغییر است. با محدود شدن جریان نفت روسیه به شرق، فرصت‌های تازه‌ای برای صادرکنندگان دیگر از جمله عربستان، امارات و ایران ایجاد می‌شود. در ظاهر، ایران می‌تواند یکی از برندگان بالقوه این جابه‌جایی باشد، چرا که بخشی از تقاضای چین و هند ممکن است به سمت نفت تخفیف‌دار ایران سوق پیدا کند. اما واقعیت پیچیده‌تر از این است.
تحریم‌های غرب علیه روسیه، به‌ویژه در حوزه بیمه، حمل‌ونقل و خدمات مالی، فضای مانور کشورهایی مانند ایران را نیز محدودتر می‌کند. هرچه کنترل غرب بر مسیرهای مالی و بیمه‌ای بیشتر شود، عبور نفت تحریمی چه نفت روسیه و چه ایران دشوارتر می‌شود.
ایران در برابر این شرایط باید درک دقیقی از چینش جدید بازار آسیا به دست آورد و بداند که کدام پالایشگاه‌ها و کشورها به دنبال جایگزینی نفت روسیه هستند. همچنین نیازمند ایجاد سازوکارهای مالی و بیمه‌ای باثبات با همکاری کشورهایی مانند چین، هند یا امارات است تا ریسک تحریم‌های ثانویه را کاهش دهد.
اکنون به نظر می‌رسد که کشورها به دنبال خرید نفت شفاف هستند و اگر ایران به شیوه کنونی فروش نفت ادامه دهد، ممکن است به سرنوشت روسیه دچار شود. چراکه به نظر می‌رسد خریداران نفت به سرعت می‌توانند فروشندگان نفت را جایگزین کنند و این امر به دلیل مازاد عرضه چهار میلیون بشکه‌ای در بازار محقق شده است.
در این میان علاوه بر تداوم خرید نفت ایران توسط چین، آمارهایی از خرید نفت کشور توسط هند نیز عنوان شده است. در بحبوحه بازگشت تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران، گزارش‌هایی از تمایل هند به خرید نفت از ایران منتشر شد. با توجه به این که دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا، فشار مضاعفی به هند برای کاهش خرید نفت از روسیه وارد کرده، این کشور به دنبال بازارهای جایگزین است.
پیش‌تر رضا سپهوند، عضو کمیسیون انرژی مجلس، در گفت‌وگو با تجارت‌نیوز عنوان کرده بود که حدود 10 میلیون بشکه در سال رقم پیشنهادی هند برای خرید نفت از ایران عنوان شده است.
لازم به ذکر است که بازار انرژی جهانی در حال گذار از مرحله‌ای تاریخی است. در این مرحله، تنها کشورهایی دوام می‌آورند که بتوانند در کنار صدور نفت، نوعی از ارتباط و همبستگی را هم به وجود آورند. روسیه ممکن است در کوتاه‌مدت مشتریان خود را از دست بدهد، اما ابزارهای مالی و لجستیکی قدرتمندی در اختیار دارد. در مقابل، ایران اگر بخواهد سهم خود را در بازار حفظ کند، ناگزیر است به سمت بازتعریف نقش خود در زنجیره تامین انرژی آسیا حرکت و روابط خود را با کشورهای خریدار نفت تقویت کند. از سوی دیگر ریسک خرید نفت ایران توسط دیگر کشورها باید کاهش یابد تا این کشورها متمایل به خرید نفت از ایران شوند.
شاید بتوان گفت که ایران با بازنگری در سیاست‌های نفتی و بازسازی اعتماد با شرکای آسیایی می‌تواند جایگاه خود در نقشه انرژی جهان را بازیابی کند.
برای مطالعه بیشتر گزارش مقامات رسمی چین خود را ملزم به رعایت تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا نمی‌دانند را در تجارت‌نیوز بخوانید.
