به گزارش تجارت نیوز، صنعت خودروسازی ایران سال‌هاست که در گرداب چالش‌های ساختاری و اقتصادی گرفتار شده و سایپا به‌عنوان یکی از خودروسازان بزرگ داخلی، از بحران‌هایی عمیق این صنعت در امان نمانده است.
کاهش تولید، زیان انباشته، سیاست‌های قیمت‌گذاری دستوری و مشکلات زنجیره تامین تنها بخشی از موانعی هستند که این خودروساز را به لبه پرتگاه کشانده‌اند.
در این میان، استراتژی سایپا برای کسب درآمد داخلی و ارزآوری خارجی، بر تولید خودروهای اقتصادی خانواده X200 و صادرات نیسان زامیاد، متمرکز شده است. اما آیا این استراتژی می‌تواند سایپا را از باتلاق مشکلات نجات دهد؟
خانواده X200؛ ستون درآمد داخلی یا پاشنه آشیل کیفیت؟ / خانواده X200 در سه‌ماهه نخست امسال 44 درصد از درآمد فصلی سایپا را تامین کرده است
استراتژی سایپا در بازار داخلی بر تولید و فروش خودروهای اقتصادی خانواده X200، شامل اطلس، ساینا و کوییک متمرکز شده است. این خودروها که در واقع بازمانده‌های پراید در خط تولید سایپا هستند، با وجود انتقادات گسترده به کیفیت و ایمنی پایین، همچنان هسته اصلی درآمدزایی این شرکت را تشکیل می‌دهند.
استراتژی سایپا در تکیه بر خودروهای اقتصادی توانسته نقدینگی قابل‌توجهی ایجاد کند
بر اساس گزارش سامانه کدال، در سه‌ماهه نخست سال 1404، خانواده X200 با تولید 35,232 دستگاه، 44 درصد از درآمد فصلی سایپا (معادل 10,093 میلیارد تومان) را تامین کرده است. فروش 9,052 دستگاه از این محصولات در خردادماه نیز درآمدی بالغ بر 3,015 میلیارد تومان به ارمغان آورده است. این ارقام نشان می‌دهند که استراتژی سایپا در تکیه بر خودروهای اقتصادی توانسته نقدینگی قابل‌توجهی ایجاد کند و جریان مالی شرکت را در شرایط سخت اقتصادی حفظ کند.
تولید خانواده X200 نسبت به سال گذشته 32 درصد کاهش یافته
اما این موفقیت ظاهری، لایه‌های پنهانی از مشکلات را آشکار می‌کند. تولید خانواده X200 نسبت به سال گذشته 32 درصد کاهش یافته و کل تولید سایپا در سه‌ماهه نخست 1404 با افت 36.6 درصدی به 56,527 دستگاه رسیده است. این کاهش چشمگیر، زنگ خطری برای پایداری مالی سایپا به صدا درمی‌آورد.
همچنین گرچه تولید خودروهای اقتصادی برای خودروسازان حاشیه سود پایینی دارد، اما تمرکز سایپا بر تولید خانواده X200، که مشکلات کمتری در زنجیره تامین دارند، توانسته نقدینگی پایداری را برای سایپا تضمین کند.
در این میان نمی‌توان از طراحی قدیمی، کیفیت پایین و ضعف ایمنی این خودروها چشم‌پوشی کرد که محل مناقشات زیادی بوده و وجهه سایپا را در بازار داخلی خدشه‌دار کرده است. خودروهای خانواده X200 که از نظر ایمنی و فناوری فاصله‌ای نجومی با استانداردهای جهانی دارند، نه‌تنها نمی‌توانند رضایت مشتریان را جلب کنند، بلکه با افزایش نارضایتی‌ها، تقاضای بازار را به سمت رقبای دیگر سوق داده‌اند. اما چرا تولید این محصولات سالخورده، همچنان در سایپا ادامه دارد؟
سعید مدنی، مدیرعامل اسبق سایپا، پیش‌تر در گفت‌و‌گو با تجارت‌نیوز گفته بود: از سال ۱۳۹۴ تا امروز، هر پروژه جدیدی که در شرکت‌های خودروسازی کلید خورده، در واقع مربوط به برنامه‌ریزی‌های دهه قبل از سال 95 بوده است. پس از آن، به دلیل تغییرات پیاپی مدیریتی، تقریباً هیچ برنامه‌ای به‌درستی پیش نرفته است.
وی ادامه داد: رویه معمول در شرکت‌های خودروسازی این است که به مرور، برخی محصولات قدیمی را از رده خارج و خودروهای جدید را جایگزینشان می‌کنند. دلیلش هم روشن است. خودروهای قدیمی از منظر تکنولوژی عقب‌مانده‌اند و از نظر ایمنی و کیفیت نیز دچار ضعف‌اند، چراکه بخشی از کیفیت خودروها به طراحی اولیه آنها باز می‌گردد. افزون بر این، دیگر نمی‌توان آن خودروها را با قیمت‌های به‌صرفه فروخت و از آنها تنها برای پر کردن ظرفیت تولید استفاده می‌شود؛ بدون آنکه حاشیه سود مناسبی داشته باشند.این فرایند در هر شرکت خودروسازی خود به خود اتفاق می‌افتد، البته به شرط آنکه دولت در این مسیر مداخله نکند.
نیسان زامیاد؛ ارزآوری در سایه ضعف‌های ایمنی
به گفته برخی کارشناسان، استراتژی سایپا در حوزه ارزآوری خارجی بر صادرات نیسان زامیاد متمرکز شده است؛ خودرویی که با وجود طراحی منسوخ و سطح ایمنی پایین، به دلیل قیمت اقتصادی و تطبیق‌پذیری با نیازهای بازارهای منطقه‌ای، به ابزاری برای تامین ارز تبدیل شده است.
رونمایی از نسخه صادراتی این وانت در نمایشگاه تحولات صنعت خودرو در سال گذشته با ویژگی‌هایی نظیر انتقال فرمان به سمت راست، افزایش فاصله محوری و به‌روزرسانی پیشرانه، نشان از تلاش سایپا برای نفوذ به بازارهای آفریقایی و منطقه‌ای دارد.
تصاویر حضور این خودرو در کشورهای آفریقایی و قراردادهای جدید صادراتی، گواهی بر موفقیت نسبی این استراتژی در تعدیل بحران ارزی سایپا هستند. این تلاش‌ها در شرایطی که سیاست‌گذاری‌های ناکارآمد و بوروکراسی‌های پیچیده، تامین قطعات وارداتی را مختل کرده‌اند، گامی مثبت تلقی می‌شوند.
نیسان زامیاد همچنان یکی از مناقشه‌برانگیزترین محصولات سایپا است
اما این استراتژی نیز بدون نقص نیست. نیسان زامیاد، با قدمتی چنددهه‌ای و ایمنی پایین، همچنان یکی از مناقشه‌برانگیزترین محصولات سایپا محسوب می‌شود. گرچه صادرات این خودرو ارزآوری را تقویت کرده، اما تکیه بر محصولی که از نظر ایمنی و فناوری در سطح پایینی قرار دارد، اعتبار سایپا را در بازارهای بین‌المللی تضعیف می‌کند.
استراتژی سایپا در صادرات نیسان زامیاد، گرچه در کوتاه‌مدت به تعادل تراز ارزی کمک کرده، اما در بلندمدت نمی‌تواند جایگزین توسعه محصولات جدید و رقابتی شود. تداوم این رویکرد، سایپا را در دام تولید خودروهای فرسوده و غیررقابتی گرفتار می‌سازد و فرصت رقابت با خودروسازان منطقه‌ای را از این شرکت سلب می‌کند.
واقعیت متفاوت درباره شاهین، سهند و اطلس
سایپا همچنین در نمایشگاه ایران اکسپو سال جاری، از محصولاتی دیگری مانند شاهین، سهند و اطلس به‌عنوان بخشی از توانمندی‌های صادراتی خود رونمایی کرده بود. با این حال، بررسی وضعیت تولید و عرضه این خودروها در بازار داخلی، واقعیت متفاوتی را آشکار می‌کند. هر سه مدل در طول یکسال گذشته با مشکلات جدی در حوزه تولید مواجه بوده‌اند؛ مسائلی که ناشی از وابستگی به قطعات وارداتی بوده است. برای بررسی دقیق‌تر این وضعیت، می‌توان به گزارش‌های پیشین تجارت‌نیوز که لینک آنها در پایین صفحه پیوست شده، مراجعه کرد.
مدیرعامل اسبق سایپا، در رابطه با مشکلات ارزی خودروسازان، پیش‌تر به تجارت‌نیوز گفته بود: نمی‌توان به خودروساز گفت چون بازار داخل دچار مشکل است، محصولات خود را صادر نکن. نباید شرط انتقال ارز گذاشت یا محدودیت‌های مصنوعی ایجاد کرد. دولت باید حمایت کند، ارز لازم را اختصاص دهد، مسیر صادرات را باز بگذارد و در عوض بگوید تولید را افزایش بدهید، بخشی را صادر و بخشی را به بازار داخلی عرضه کنید. اما وقتی چنین حمایت‌هایی انجام نمی‌شود، طبیعی است که بنگاه‌های اقتصادی مسیر خود را می‌روند و کسی هم نباید جلویشان را بگیرد.
تناقض رشد درآمدی در سایه کاهش تولید؛ استراتژی‌های سایپا به مثابه مسکنی موقت
استراتژی سایپا در کسب درآمد داخلی و خارجی، گرچه به رشد 6.9 درصدی درآمد فصلی در بهار 1404 (23,153 میلیارد تومان) منجر شده، اما این رشد در برابر کاهش 36.6 درصدی تولید، تصویری دوگانه ارائه می‌دهد.
این افزایش درآمد نه از بهبود فرآیندهای تولید یا ارتقای کیفیت محصولات، بلکه از دو مرحله افزایش قیمت محصولات در یکسال گذشته و تمرکز بر فروش خانواده X200 ناشی شده است.
این تناقض نشان می‌دهد که سایپا به جای حل ریشه‌ای مشکلات، به راهکارهای کوتاه‌مدت و سطحی مانند افزایش قیمت روی آورده است. چنین رویکردی، گرچه نقدینگی موقت ایجاد می‌کند، اما با کاهش تقاضای بازار و افزایش نارضایتی مشتریان، پایداری مالی سایپا را به خطر می‌اندازد.
مشکلات ساختاری صنعت خودروسازی ایران، از جمله قیمت‌گذاری دستوری، نوسانات ارزی و ناکارآمدی زنجیره تامین، همچنان سایه‌ای سنگین بر عملکرد سایپا انداخته‌اند. سیاست‌های قیمت‌گذاری دستوری، سودآوری را از چرخه تولید خارج کرده و زیان انباشته‌ای بالغ بر 300 همت برای سایپا و ایران‌خودرو به ارمغان آورده است.
استراتژی سایپا در تکیه بر خودروهای اقتصادی و صادرات نیسان زامیاد، نتوانسته مشکلات بنیادی این شرکت را حل کند
این زیان انباشته، که تا پایان 1402 حدود 250 هزار میلیارد تومان برآورد شده بود، در کمتر از یکسال، بیش از 20 درصد افزایش یافته است. این آمار نگران‌کننده نشان می‌دهند که استراتژی سایپا در تکیه بر خودروهای اقتصادی و صادرات نیسان زامیاد، نتوانسته مشکلات بنیادی این شرکت را حل کند و تنها به‌عنوان مسکنی موقت عمل کرده است.
ضرورت بازنگری در استراتژی سایپا
برخی کارشناسان بر این باورند که افزایش درآمد سایپا نه از محل افزایش تولید، بلکه از محل افزایش قیمت‌ها حاصل شده است. بنابراین، ضروری است که سایپا نسبت به بازنگری در استراتژی‌های خود اقدام کرده و در مسیر توسعه واقعی محصولات گام بردارد تا بخشی از نارضایتی مشتریان کاهش یابد.
تجربه افزایش قیمت بدون توسعه واقعی محصولات، در آخرین مرحله ثبت‌نام ایران‌خودرو نیز قابل مشاهده است. در ششمین دوره ثبت‌نام این شرکت که در تیرماه برگزار شد، تنها ۵۲۰ هزار متقاضی اقدام به ثبت‌نام کردند؛ در حالی که در دوره پنجم، حدود ۹۶۰ هزار نفر ثبت‌نام کرده بودند. این کاهش ۴۶ درصدی که پس از افزایش قیمت محصولات ایران‌خودرو رخ داد، ناشی از افت جذابیت خرید این محصولات برای مشتریان بوده است.
افزایش قیمت محصولات بدون توسعه واقعی، شاید در کوتاه‌مدت منجر به ایجاد نقدینگی شود، اما در بلندمدت با کاهش تقاضا و افزایش نارضایتی مشتریان، پایداری مالی سایپا را تهدید می‌کند.
سایپا مگاپلتفرم SP100 را در اختیار دارد که از ایمنی به‌روزتری برخوردار است. توسعه محصولات بر پایه این پلتفرم و جایگزینی آن با خانواده X200 می‌تواند شرایط بهتری را برای سایپا رقم بزند.
همچنین، سیاست‌گذاران اگر داعیه‌دار کمک به صنعت خودروسازی هستند، باید روند خصوصی‌سازی خودروسازان را به شکل جدی و عملی دنبال کنند. خصوصی‌سازی واقعی، که نه‌تنها شامل واگذاری سهام، بلکه اعطای اختیارات مدیریتی به بخش خصوصی باشد.
سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه، افزایش همکاری با گروه‌های دانش بنیان و تولید خودروهایی با استانداردهای ایمنی و فناوری روز، از دیگر ضرورت‌هایی هستند که در گروه خودروسازی سایپا باید در اولویت قرار گیرند. گرچه صادرات نیسان زامیاد ارزآوری را تقویت کرده، اما سایپا باید به سمت تولید محصولاتی با ارزش افزوده بالاتر حرکت کند تا در بازارهای جهانی رقابتی باقی بماند.
بقا یا سقوط؟ مساله این است!
استراتژی سایپا در کسب درآمد داخلی و ارزآوری خارجی، مانند دو لبه یک شمشیر عمل کرده است. این استراتژی از یک سو نقدینگی و ارز موردنیاز را تامین کرده، اما از سوی دیگر با تکیه بر محصولات کم‌کیفیت و غیرایمن، آینده این شرکت را به مخاطره انداخته است.
صنعت خودروسازی ایران در شرایط سختی قرار دارد و سایپا اگر بخواهد از این گرداب بحران خارج شود، باید در کنار استراتژی‌های کوتاه‌مدت و مسکن‌گونه، برنامه‌های بلندمدت توسعه محصولات را در دستورکار قرار دهد.
اصلاح ساختارها، بهبود کیفیت محصولات و رقابت‌پذیری در بازارهای جهانی تنها راه‌هایی هستند که می‌توانند سایپا را از لبه پرتگاه به سوی افق‌های روشن هدایت کنند. در غیر این صورت، تداوم این استراتژی نه‌تنها به خروج از بحران کمکی نمی‌کند، بلکه سایپا را در باتلاق زیان و نارضایتی عمیق‌تر فرو می‌برد.
برای مطالعه بیشتر، گزارش‌های «سعید مدنی؛ توقف توسعه محصولات خودروسازان زیر فشار مداخله سیاست‌گذاران قرار دارد»، «اعتراض حواله‌داران سایپا نسبت به تاخیر 25 ماهه در تحویل شاهین» و «حذف سانروف مشکلات عرضه اطلس را بهبود می‌دهد؟» را در تجارت‌نیوز مطالعه کنید.
