به گزارش تجارت نیوز، خاورمیانه سال‌هاست که به‌عنوان قلب تپنده انرژی جهان شناخته می‌شود؛ منطقه‌ای که با کشف نفت در ایران در سال ۱۹۰۸، وارد عصر جدیدی شد و بعدها با تبدیل شدن به بزرگ‌ترین صادرکننده طلای سیاه، نقش بی‌بدیلی در اقتصاد و سیاست جهانی ایفا کرد. اما امروز، جهان شاهد فصلی تازه است؛ فصلی که دیگر فقط نام نفت با خاورمیانه گره نخورده، بلکه «هیدروژن سبز» به کلیدواژه اصلی آینده این منطقه تبدیل شده است.
کشورهایی چون عربستان سعودی، امارات، عمان و قطر با سرمایه‌گذاری‌های کلان و استراتژی‌های بلندمدت تلاش می‌کنند به رهبران اقتصاد هیدروژنی جهان بدل شوند. این تحول تنها به معنای صادرات انرژی نیست، بلکه فرصتی برای بازسازی اقتصادها، جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی و پیشبرد اهداف جهانی کربن‌زدایی محسوب می‌شود.
هیدروژن سبز چیست و چرا اهمیت دارد؟
هیدروژن سبز سوختی است که از طریق الکترولیز آب با انرژی‌های تجدیدپذیر تولید می‌شود. این سوخت پاک می‌تواند به کربن‌زدایی صنایع سنگین، حمل‌ونقل دریایی، تولید برق و حتی گرمایش منازل کمک کند.
طبق گزارش ۲۰۲۴ آژانس بین‌المللی انرژی (IEA)، تقاضای جهانی هیدروژن در سال ۲۰۲۳ به ۹۷ میلیون تن رسیده است؛ افزایشی ۲.۵ درصدی نسبت به سال قبل. اما تنها کمتر از یک درصد از این تقاضا با هیدروژن «سبز» تأمین شده است. در عین حال ظرفیت جهانی نصب الکترولایزرها تا سال ۲۰۳۰ ممکن است به ۵۲۰ گیگاوات برسد؛ عددی که نشان‌دهنده شتاب گرفتن سرمایه‌گذاری‌هاست. هیدروژن سبز در عمل نه تنها برق و حمل‌ونقل، بلکه آینده کل اقتصاد جهانی را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
مزیت استراتژیک خاورمیانه؛ خورشید، باد و جغرافیا
یکی از دلایل اصلی جذابیت خاورمیانه برای توسعه هیدروژن سبز، مزیت هزینه‌ای تولید انرژی در این منطقه است.
عربستان سعودی در سال ۲۰۲۱ با ثبت قرارداد خرید تضمینی انرژی خورشیدی (PPA) به قیمت ۰.۰۱۰۴ دلار به ازای هر کیلووات‌ساعت رکورد جهانی را شکست.
هزینه‌های تولید هیدروژن در خاورمیانه بین ۶.۵۴ تا ۱۲.۶۶ دلار در هر کیلوگرم برآورد شده، در حالی که این رقم در اروپا ۹.۸۸ تا ۱۴.۳۱ دلار در هر کیلوگرم است.
این اختلاف چشمگیر، در کنار زمین‌های وسیع توسعه‌نیافته و بنادر استراتژیک مثل دبی، صحار و ینبع، شرایطی کم‌نظیر برای تبدیل منطقه به یک قطب جهانی انرژی پاک فراهم کرده است.
پروژه‌های عظیم و سرمایه‌گذاری‌های میلیاردی در مسیر اقتصاد هیدروژنی
خاورمیانه با طرح‌های کلان نشان داده که جدی‌ترین بازیگر عرصه هیدروژن سبز است:
- پروژه نئوم عربستان سعودی: سرمایه‌گذاری ۸.۴ میلیارد دلاری برای ساخت بزرگ‌ترین کارخانه هیدروژن سبز جهان که قرار است تا سال ۲۰۲۶ روزانه ۶۰۰ تن هیدروژن تولید کند.
- نقشه راه هیدروژن امارات متحده عربی: هدف‌گذاری برای رهبری بازار تا سال ۲۰۵۰؛ همکاری شرکت مصدر با زیمنس انرژی و لوفت‌هانزا در حوزه حمل‌ونقل هیدروژنی.
- چشم‌انداز عمان ۲۰۴۰: احداث یک خوشه بادی-خورشیدی با ظرفیت ۲۵ گیگاوات برای تولید هیدروژن سبز.
این پروژه‌ها با پشتیبانی شرکت‌های بزرگ بین‌المللی مانند ACWA Power و Air Products شکل گرفته‌اند. همچنین آلمان (از طریق شرکت SEFE) قرارداد واردات هیدروژن از پروژه نئوم را امضا کرده است که نشانه‌ای از پیوند راهبردی انرژی خاورمیانه و اروپا است.
چالش‌های پیش روی خاورمیانه در مسیر هیدروژن
البته راه پیش رو آسان نیست و موانعی جدی بر سر توسعه این صنعت وجود دارد:
- افزایش هزینه‌ها: بودجه پروژه نئوم تنها در چند سال از ۵ میلیارد دلار اولیه به بیش از ۸.۴ میلیارد دلار رسید؛ یعنی افزایشی حدود ۷۰ درصد.
- کمبود آب: فرایند الکترولیز نیازمند منابع آبی پایدار است و نمک‌زدایی آب دریا هزینه‌های زیست‌محیطی و مالی سنگینی دارد.
- ریسک‌های ژئوپلیتیک: همان‌طور که بازار نفت بارها تحت‌تأثیر جنگ‌ها و تنش‌ها قرار گرفت، صادرات هیدروژن نیز می‌تواند در معرض اختلالات سیاسی باشد.
- رقابت جهانی: کشورهایی مانند استرالیا، شیلی و حتی نروژ نیز سرمایه‌گذاری‌های کلانی برای رهبری بازار هیدروژن انجام داده‌اند.
پایداری؛ شرط اصلی اعتماد جهانی
هزینه پایین تولید به‌تنهایی کافی نیست. برای آنکه هیدروژن خاورمیانه واقعاً «سبز» و معتبر باشد، باید از انرژی‌های تجدیدپذیر جدید تأمین شود و استانداردهای سخت‌گیرانه برای فرآیندهای تولید، ذخیره‌سازی و حمل‌ونقل رعایت گردد.
به گفته کارشناسان، ایجاد چارچوب‌های شفاف گواهی سبز و تطابق با استانداردهای جهانی پایداری، کلید موفقیت بلندمدت این صنعت در منطقه خواهد بود.
خاورمیانه در حال ورود به یک لحظه تاریخی انرژی است؛ از گذشته‌ای که با نفت تعریف می‌شد تا آینده‌ای که با هیدروژن سبز گره خورده است. این منطقه به لطف منابع طبیعی بی‌نظیر، حمایت دولتی و پروژه‌های کلان چند میلیارد دلاری، پتانسیل دارد تا به رهبر جهانی انرژی پاک بدل شود.
اما مسیر آسان نخواهد بود؛ موفقیت تنها زمانی محقق می‌شود که تولید هیدروژن خاورمیانه علاوه بر ارزان بودن، قابل اعتماد و پایدار هم باشد. سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نو، شفافیت در گواهی سبز و همکاری با شرکای جهانی می‌تواند تضمین کند که خاورمیانه نه‌تنها میراث نفت، بلکه آینده هیدروژن جهان را هم در دست خواهد گرفت.
