از نفت تا هیدروژن سبز؛ چگونه خاورمیانه به قطب انرژی پاک تبدیل می‌شود؟

به گزارش تجارت نیوز، سال‌هاست که خاورمیانه به عنوان قلب تپنده نفت و گاز جهان شناخته می‌شود. اما اکنون ورق در حال برگشتن است. خورشید سوزان بیابان‌های این منطقه که روزگاری تنها منبع گرما و تابش بی‌امان بود، امروز به فرصتی تاریخی برای تحول اقتصادی و صنعتی تبدیل شده است. انرژی خورشیدی که در ابتدا تنها به‌عنوان یک اقدام زیست‌محیطی برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای مطرح بود، حالا به یک استراتژی کلان اقتصادی، صنعتی و صادراتی بدل شده است. پرسش اصلی این است: خاورمیانه چگونه می‌تواند نور خورشید را از یک منبع طبیعی رایگان به یک موتور اقتصادی پایدار تبدیل کند؟

خورشید، منبعی برای توسعه صنعتی و شتاب اقتصادی

رشد سریع ظرفیت خورشیدی در منطقه نشان می‌دهد که انرژی خورشیدی دیگر فقط یک گزینه سبز نیست، بلکه به بخشی از استراتژی اقتصادی کشورها تبدیل شده است. بر اساس گزارش اجلاس جهانی آینده سبز، ظرفیت انرژی خورشیدی در خاورمیانه و شمال آفریقا که اکنون چند ده گیگاوات است، تا سال ۲۰۳۰ می‌تواند به بیش از ۱۰۰ گیگاوات برسد. مجله بین‌المللی PV نیز افزایش سالانه ۲۰ تا ۲۵ درصدی نصب نیروگاه‌های خورشیدی را پیش‌بینی کرده و برخی تحلیل‌ها رشد بین ۷۵ تا ۱۸۰ گیگاوات را تا پایان این دهه محتمل دانسته‌اند.

۱. پروژه‌های عظیم خورشیدی و رونق صنایع داخلی

پروژه‌های خورشیدی در مقیاس چند گیگاواتی ستون فقرات این تحول هستند. برای نمونه:

• پارک خورشیدی محمد بن راشد آل مکتوم در دبی که اخیراً از ظرفیت ۳.۸ گیگاوات عبور کرده است.
• پارک خورشیدی بنبان در مصر که یکی از بزرگ‌ترین مجموعه‌های خورشیدی در جهان به شمار می‌رود.
• نیروگاه‌های فتوولتائیک ساکاکا و جده در عربستان سعودی که مسیر تنوع‌بخشی انرژی این کشور را تقویت کرده‌اند.

این پروژه‌ها علاوه بر تولید برق، زنجیره‌ای از مشاغل جدید ایجاد کرده‌اند: از توسعه‌دهندگان پروژه گرفته تا تکنسین‌های ماهر، شرکت‌های حمل‌ونقل، تعمیر و نگهداری. به بیان دیگر، هر پروژه خورشیدی بزرگ، صدها کسب‌وکار کوچک و متوسط را به حرکت در می‌آورد و به شکل‌گیری یک اکوسیستم صنعتی جدید کمک می‌کند.

۲. هیدروژن سبز؛ صادرات انرژی آینده

یکی از مهم‌ترین نتایج این تحول، تولد یک صنعت صادراتی نوظهور است: هیدروژن سبز. این سوخت پاک زمانی تولید می‌شود که انرژی خورشیدی ارزان برای تجزیه آب به هیدروژن و اکسیژن در فرآیند الکترولیز به کار گرفته شود. سپس هیدروژن تولیدی می‌تواند به آمونیاک یا حامل‌های دیگر تبدیل شده و به بازارهای اروپا و آسیا صادر شود.

از مهم‌ترین پروژه‌های شاخص می‌توان به:

• طرح هیدروژن سبز NEOM در عربستان سعودی،
• پروژه عین‌السخنه در مصر به رهبری Scatec،

اشاره کرد که هر دو میلیاردها دلار سرمایه جذب کرده و توافق‌های صادراتی بلندمدت امضا کرده‌اند. به این ترتیب خاورمیانه در حال تثبیت موقعیت خود به‌عنوان قطب صادرات انرژی سبز جهان است.

۳. استراتژی عربستان و تنوع‌بخشی اقتصادی

عربستان سعودی یکی از جدی‌ترین بازیگران این حوزه است. بر اساس گزارش مرکز سیاست جهانی انرژی، این کشور قصد دارد تا سال ۲۰۳۰ حدود ۵۰ درصد برق خود را از منابع تجدیدپذیر تأمین کند که معادل ۱۳۰ گیگاوات ظرفیت تجدیدپذیر خواهد بود. این اقدام به عربستان اجازه می‌دهد به جای سوزاندن نفت و گاز برای تولید برق داخلی، این منابع را برای صادرات یا صنایع با ارزش افزوده بالا مانند پتروشیمی ذخیره کند.

چالش‌ها: از ذخیره‌سازی تا نیروی انسانی

با وجود این دستاوردها، مسیر توسعه خورشیدی در خاورمیانه بدون مانع نیست.

• ادغام خروجی متناوب خورشید در شبکه‌های فعلی نیازمند سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های ذخیره‌سازی انرژی است.
• تأمین مالی همچنان یکی از چالش‌های جدی است، زیرا پروژه‌های بزرگ نیازمند حضور بخش خصوصی در کنار سرمایه‌های دولتی هستند.
• گذار به اقتصاد پاک نیازمند نیروی کار متخصص در حوزه مهندسی، علوم داده و مدیریت پروژه است.
• در عین حال، پروژه‌های بزرگ خورشیدی باید با در نظر گرفتن اثرات زیست‌محیطی همچون کاربری زمین و تنوع زیستی اجرا شوند.

سیاست‌های مورد نیاز برای موفقیت

برای آنکه انرژی خورشیدی به موتور اصلی اقتصاد منطقه تبدیل شود، مجموعه‌ای از سیاست‌های حمایتی و راهبردی لازم است:

1. مناقصه‌ها باید شامل بندهای انتقال فناوری و آموزش نیروی انسانی باشند تا تنها برق تولید نشود، بلکه ظرفیت صنعتی هم ایجاد گردد.
2. برق خورشیدی ارزان باید به صنایع داخلی اختصاص یابد تا علاوه بر صادرات، کارخانه‌ها و بخش‌های انرژی‌بر (مانند سیمان، نمک‌زدایی و کود) نیز برق‌رسانی و کربن‌زدایی شوند.
3. پروژه‌های اولیه باید با تأمین مالی ترکیبی (وام‌های امتیازی، کمک‌های بلاعوض و ضمانت‌های صادراتی) ریسک‌زدایی شوند تا سرمایه‌گذاران خصوصی جذب گردند.
4. کشورهای منطقه نیازمند همکاری مشترک در زمینه صدور گواهینامه و زیرساخت حمل‌ونقل هیدروژن هستند تا صادرات تسهیل گردد.

به گزارش utilities، خورشید بیابان‌های خاورمیانه اکنون بیش از هر زمان دیگری به یک سرمایه استراتژیک تبدیل شده است. اگر سیاست‌گذاری‌ها، تأمین مالی و آموزش نیروی انسانی همسو شوند، این منطقه می‌تواند تا چند سال آینده نه تنها صادرکننده نفت و گاز، بلکه صادرکننده برق پاک، هیدروژن سبز و صنایع مبتنی بر انرژی خورشیدی باشد. پنج سال آینده سرنوشت‌ساز خواهد بود: آیا خورشید به ستون فقرات یک گذار صنعتی پایدار و منبع ایجاد مشاغل جدید تبدیل می‌شود یا صرفاً مجموعه‌ای از پروژه‌های پراکنده خواهد بود؟ پاسخ این پرسش آینده اقتصادی و زیست‌محیطی خاورمیانه را تعیین خواهد کرد.