به گزارش تجارت نیوز، در سال‌های اخیر، جهان شاهد تحولی بزرگ در صنعت خودروسازی بوده است؛ تحولی که با ظهور خودروهای برقی، نویدبخش آینده‌ای پاک‌تر و پایدارتر شده است. این خودروها که با نیروی برق کار می‌کنند، وابستگی به سوخت‌های فسیلی را کاهش داده و راهی برای مبارزه با آلودگی هوا و تغییرات اقلیمی فراهم کرده‌اند. اما برای اینکه این فناوری به‌طور کامل در زندگی روزمره جا بیفتد، وجود زیرساخت‌های شارژ مناسب، از ایستگاه‌های شارژ سریع گرفته تا شبکه‌های عمومی گسترده، ضروری است.
در حالی که برخی کشورها مانند چین، آمریکا و اعضای اتحادیه اروپا در این زمینه پیشرفت‌های چشمگیری داشته‌اند، ایران نیز به تازگی قدم در این مسیر گذاشته است. با توجه به داده‌های به‌روز تا مارس ۲۰۲۵، این گزارش به بررسی وضعیت کنونی زیرساخت‌های شارژ در جهان و ایران می‌پردازد و چالش‌ها و فرصت‌های پیش رو برای ایجاد ایستگاه‌های شارژ سریع و توسعه شبکه عمومی را با جزئیات بیشتری کاوش می‌کند. هدف این است که تصویری روشن از این صنعت نوظهور ارائه دهیم و ببینیم ایران چگونه می‌تواند در این عرصه جایگاه خود را پیدا کند.
نگاهی جامع به وضعیت جهانی
زیرساخت شارژ خودروهای برقی در جهان به سرعت در حال رشد است و این رشد با افزایش تقاضا برای خودروهای برقی رابطه مستقیمی دارد. بر اساس گزارش آژانس بین‌المللی انرژی (IEA)، در سال ۲۰۲۳ حدود ۴ میلیون ایستگاه شارژ عمومی در سراسر جهان وجود داشت که پیش‌بینی می‌شود این عدد تا سال ۲۰۳۰ به بیش از ۱۵ میلیون و تا سال ۲۰۳۵ به نزدیک ۲۵ میلیون برسد. چین، به‌عنوان بزرگ‌ترین بازار خودروهای برقی، در این زمینه پیشتاز است و در سال ۲۰۲۳، ۷۰ درصد از ایستگاه‌های شارژ عمومی جهان را در اختیار داشت.
تا آگوست همان سال، این کشور بیش از ۷ میلیون ایستگاه شارژ عمومی و خصوصی را راه‌اندازی کرده بود که نشان‌دهنده سرمایه‌گذاری عظیم در این حوزه است. در اروپا، اتحادیه اروپا با هدف کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، برنامه‌های سخت‌گیرانه‌ای دارد؛ مثلاً از سال ۲۰۲۵، باید در هر ۶۰ کیلومتر از جاده‌های اصلی، یک ایستگاه شارژ سریع با توان حداقل ۱۵۰ کیلووات وجود داشته باشد. آمریکا هم با هدف نصب ۵۰۰ هزار ایستگاه شارژ تا سال ۲۰۳۰، در حال توسعه زیرساخت‌های خود است، به‌ویژه در بزرگراه‌ها و مناطق شهری.
انواع ایستگاه‌های شارژ، از شارژ کند (AC) که برای خانه‌ها مناسب است تا شارژ سریع (DC) که برای سفرهای طولانی طراحی شده، در این رشد نقش دارند. در سال ۲۰۲۳، ۴۵ درصد از ایستگاه‌های عمومی چین از نوع سریع بودند و این رقم تا سال ۲۰۳۵ به ۷.۵ میلیون خواهد رسید. شبکه‌های عمومی شارژ، به‌ویژه در شهرهایی که دسترسی به شارژ خانگی کم است، اهمیت زیادی دارند. در سال ۲۰۲۲، به‌طور متوسط ۱۰ خودرو برقی به ازای هر شارژر عمومی وجود داشت، اما در کشورهایی مثل نروژ و آمریکا، به دلیل فراوانی شارژ خانگی، این نسبت متفاوت است. این آمار نشان می‌دهد که جهان در حال آماده‌سازی زیرساخت‌هایی است که بتواند نیازهای متنوع کاربران را برآورده کند.
وضعیت کنونی ایران: گام‌های اولیه
در ایران، زیرساخت شارژ خودروهای برقی هنوز در مراحل ابتدایی قرار دارد، اما نشانه‌هایی از پیشرفت دیده می‌شود. در آگوست ۲۰۲۳، تهران شاهد افتتاح ۱۵ ایستگاه شارژ جدید بود که شامل ۴۴ درگاه شارژ سریع و ۵۰ درگاه معمولی می‌شد. این اقدام بخشی از برنامه بزرگ‌تر دولت برای برقی‌سازی حمل‌ونقل بود. همچنین اعلام شده که تا مارس ۲۰۲۵، ۳۰۰۰ ایستگاه شارژ در سراسر کشور نصب خواهد شد، هدفی که اگر محقق شود، می‌تواند نقطه عطفی در این صنعت باشد. با این حال، تعداد ایستگاه‌های فعلی بسیار کمتر از نیاز است. برای مثال، پایگاه داده‌هایی مثل الکترومپس تا سال ۲۰۱۸ تنها یک ایستگاه را در ایران ثبت کرده بود که ممکن است به دلیل کمبود اطلاعات یا کندی توسعه باشد.
دولت ایران، از طریق وزارت صنعت، معدن و تجارت و شرکت توانیر، تلاش‌هایی را آغاز کرده است. در سال ۲۰۲۰، توافقی بین توانیر و شرکت مپنا برای ایجاد شبکه‌ای سراسری امضا شد و مؤسسه تحقیقات نیرو پیش‌بینی کرد که تا سال ۲۰۲۵، ۲۵۰۰ ایستگاه شارژ همراه با ۱.۲ میلیون خودروی برقی در کشور فعال شود. هرچند این اعداد بلندپروازانه به نظر می‌رسند، اما نشان‌دهنده عزم جدی برای تغییر هستند. در حال حاضر، تمرکز بر شهرهای بزرگ مثل تهران است، اما برای موفقیت، این زیرساخت باید به شهرهای کوچک و جاده‌ها هم گسترش یابد.
چالش‌های جهانی: موانع پیش روی توسعه
توسعه زیرساخت شارژ در سطح جهانی با چالش‌های متعددی روبه‌روست که هر کدام نیاز به راه‌حل‌های خاص دارند:
دسترسی محدود به شارژ خانگی: در شهرهای پرجمعیت، به‌ویژه برای کسانی که در آپارتمان‌ها زندگی می‌کنند، نصب شارژر خانگی دشوار است. مثلاً در هند، تنها ۵۵ درصد مردم به این امکان دسترسی دارند، در حالی که در بریتانیا این رقم به ۹۰ درصد می‌رسد. این تفاوت، برنامه‌ریزی را پیچیده می‌کند.
گسترش شبکه عمومی: ایجاد ایستگاه‌های قابل اعتماد در مناطق روستایی و جاده‌ها، همراه با قیمت‌گذاری شفاف و دسترسی آسان، کار آسانی نیست. شکاف بین شهر و روستا در این زمینه مشهود است.
سرعت و نوع شارژ: هماهنگی بین نیاز به شارژ سریع برای سفرهای طولانی و شارژ کند برای استفاده روزمره، چالش‌برانگیز است. استانداردهای مختلف مثل CHADEMO و CCS هم نیاز به یکپارچگی دارند تا همه خودروها بتوانند از ایستگاه‌ها استفاده کنند.
خودروهای سنگین: شارژ اتوبوس‌ها و کامیون‌ها، به‌ویژه برای مسافت‌های طولانی، به ایستگاه‌هایی با ظرفیت بالا نیاز دارد که هنوز به‌طور کامل توسعه نیافته‌اند. گزینه‌هایی مثل تعویض باتری هم هنوز در مراحل آزمایشی هستند.
سرمایه‌گذاری و سیاست‌گذاری: هزینه بالای نصب ایستگاه‌های سریع و ناهماهنگی در قوانین بین کشورها، موانع بزرگی هستند. دولت‌ها باید سرمایه‌گذاری را با مقررات همسو کنند تا توسعه سرعت بگیرد.
فرصت‌های جهانی: افق‌های روشن
با وجود این موانع، فرصت‌های زیادی هم در سطح جهانی وجود دارد که می‌تواند این صنعت را تقویت کند:
رشد سریع شبکه عمومی: پیش‌بینی افزایش ۶ برابری ایستگاه‌ها تا سال ۲۰۳۵، فرصت بزرگی برای سرمایه‌گذاری و توسعه است، به‌ویژه در مناطقی که خودروهای برقی رواج بیشتری دارند.
پیشرفت شارژرها: فناوری‌هایی مثل شارژرهای فوق‌سریع، شارژ بی‌سیم و سیستم خودرو-به-شبکه (V2G) که برق را به شبکه برمی‌گرداند، می‌توانند کارایی را بالا ببرند و شبکه برق را پایدارتر کنند. شرکت‌هایی مثل ABB در این زمینه پیشگام‌اند.
حمایت‌های دولتی: سیاست‌هایی مثل قانون سوخت‌های جایگزین در اروپا، یارانه‌های ۵۰ میلیون دلاری در آمریکا و طرح FAME II در هند که شارژرها را هر ۲۵ کیلومتر در جاده‌ها می‌خواهد، انگیزه بزرگی برای توسعه ایجاد کرده‌اند.
روندهای آینده: افزایش وابستگی به شارژ عمومی (از ۳۵ درصد در ۲۰۲۳ به ۴۵ درصد در ۲۰۳۵) و فناوری‌هایی مثل جاده‌های برقی و تعویض باتری، افق‌های جدیدی را باز می‌کنند.
چالش‌های ایران: موانع بومی
ایران با چالش‌های خاص خود روبه‌روست که برخی ریشه در شرایط داخلی دارند:
زیرساخت محدود: تعداد کم ایستگاه‌های فعلی، استفاده گسترده از خودروهای برقی را غیرممکن کرده است، به‌ویژه برای کسانی که به شارژ خانگی دسترسی ندارند.
وابستگی به برنامه‌ریزی دولتی: توسعه به تصمیمات دولت وابسته است که گاهی با کندی و ناهماهنگی بین وزارتخانه‌ها همراه می‌شود و کارایی را کاهش می‌دهد.
مشکلات اقتصادی: تحریم‌ها، کمبود بودجه و هزینه بالای تولید داخلی خودروهای برقی، پیشرفت را سخت کرده‌اند. واردات خودروهای برقی هم به دلیل تعرفه‌ها گران است.
نبود استاندارد: فقدان استانداردهای مشخص برای خودروها و ایستگاه‌ها، ثبت و استفاده از آنها را متوقف کرده و مشکلات فنی ایجاد کرده است.
شبکه برق ضعیف: شبکه برق ایران که گاهی با قطعی روبه‌روست، برای پشتیبانی از شارژ گسترده، به‌ویژه شارژ سریع، آماده نیست و خطر ناپایداری دارد.
فرصت‌های ایران: ظرفیت‌های نهفته
با وجود این مشکلات، ایران فرصت‌هایی دارد که می‌تواند از آنها بهره ببرد:
کاهش وابستگی به بنزین: ایران روزانه ۱۲۰ میلیون لیتر بنزین مصرف می‌کند که ۷ میلیون لیتر آن وارداتی است. خودروهای برقی می‌توانند این وابستگی را کم کنند و هزینه‌ها را کاهش دهند.
بهبود کیفیت هوا: آلودگی شدید در شهرهایی مثل تهران، با طرح‌هایی مثل افزودن ۵۰ هزار خودروی برقی و ۲۰۰ هزار موتور برقی تا مارس ۲۰۲۴، می‌تواند کمتر شود.
جهش تکنولوژیک: شروع از نقطه صفر، فرصتی است تا ایران از فناوری‌های روز مثل شارژ سریع و V2G استفاده کند و از سیستم‌های قدیمی عبور کند. تولید محلی خودرویی مثل اکسیژن هم نویدبخش است.
ایجاد شغل: توسعه این صنعت، از ساخت ایستگاه‌ها تا تعمیر خودروها، می‌تواند شغل‌های جدیدی ایجاد کند و اقتصاد را پویاتر کند.
پشتیبانی دولت: برنامه‌هایی مثل قرارداد با توانیر و شهرداری‌ها و هدف ۳۰۰۰ ایستگاه تا مارس ۲۰۲۵، پایه محکمی برای رشد فراهم کرده‌اند.
ایستگاه‌های شارژ سریع: ضرورتی برای آینده
ایستگاه‌های شارژ سریع که می‌توانند در کمتر از یک ساعت شارژ قابل توجهی ارائه دهند، برای سفرهای طولانی و کاربران بدون شارژ خانگی حیاتی‌اند. در چین، ۴۵ درصد ایستگاه‌های عمومی در سال ۲۰۲۳ سریع بودند و در ایران، ایستگاه‌های جدید تهران هم این فناوری را دارند. این ایستگاه‌ها نگرانی درباره مسافت قابل پیمایش را کم می‌کنند و خودروهای برقی را به گزینه‌ای رقابتی تبدیل می‌کنند. اما چالش‌هایی مثل نیاز به شبکه برق قوی، هزینه بالای نصب و نگهداری، و تأمین قطعات، توسعه آنها را دشوار کرده است. با این حال، اگر این موانع برطرف شوند، ایستگاه‌های سریع می‌توانند انقلابی در حمل‌ونقل ایران ایجاد کنند.
توسعه شبکه عمومی شارژ: الگویی برای موفقیت
شبکه عمومی شارژ، مثل پمپ‌بنزین‌ها، باید در دسترس همه باشد تا خودروهای برقی فراگیر شوند. بهترین روش‌ها برای این کار شامل موارد زیر است:
انتخاب مکان مناسب: ایستگاه‌ها باید در جاهای شلوغ مثل مراکز خرید و جاده‌ها باشند تا استفاده بیشتری داشته باشند.
مشارکت مردم: نظرات کاربران و جوامع محلی باید در طراحی شبکه لحاظ شود تا پذیرش عمومی بالا برود.
استانداردسازی: ایستگاه‌ها باید با همه مدل‌های خودرو سازگار باشند، مثلاً با استفاده از استانداردهای CCS یا CHADEMO.
همکاری با شرکت‌های برق: کار با توانیر برای مدیریت مصرف برق و جلوگیری از فشار به شبکه ضروری است.
طراحی برای آینده: شبکه باید طوری باشد که با افزایش تقاضا، قابل گسترش باشد.
نظارت و نگهداری: سیستم‌های مانیتورینگ برای بررسی عملکرد و رفع سریع مشکلات لازم است.
در ایران، این روش‌ها می‌توانند با تمرکز بر شهرهای بزرگ، جلب اعتماد مردم، هماهنگی با خودروهای محلی، همکاری با توانیر، برنامه‌ریزی برای هدف ۳۰۰۰ ایستگاه و استفاده از داده‌ها برای بهبود اجرا شوند.
زیرساخت شارژ خودروهای برقی، چه در سطح جهانی و چه در ایران، با چالش‌هایی مثل کمبود ایستگاه‌ها، مشکلات اقتصادی و ضعف شبکه برق روبه‌روست، اما فرصت‌هایی هم دارد که می‌تواند آینده را تغییر دهد. در جهان، کشورهایی مثل چین با سرعت و سرمایه‌گذاری پیش می‌روند و درس‌هایی برای دیگران دارند. در ایران، برنامه‌هایی مثل نصب ۳۰۰۰ ایستگاه تا مارس ۲۰۲۵ و تولید خودروهای محلی، نشان‌دهنده شروع امیدوارکننده‌ای است.
اگر ایران بتواند از تجربه جهانی بهره ببرد، موانع فنی و اقتصادی را حل کند و مردم را همراه کند، نه‌تنها می‌تواند وابستگی به بنزین را کم کند، بلکه به سوی هوایی پاک‌تر، شغل‌های جدید و اقتصادی قوی‌تر حرکت خواهد کرد. این مسیر، همکاری دولت، شرکت‌ها و جامعه را می‌طلبد تا رویای یک ایران سبزتر به واقعیت بپیوندد و این کشور در عرصه جهانی حرفی برای گفتن داشته باشد.
